خواب، رویا و توهم در خواب آنچه باید بدانیم

چرخه خواب مجموعه ای از حالات گذار یا انتقال است که در طول ساعاتی که شما می خوابید تکرار می شوند. این که افراد نوعی از توهم در خواب یا بعد از بیداری تجربه کنند مساله ای غیرعادی نیست و چه بسا در شرایطی مثل نارکولپسی (حمله خواب) این احتمال بیشتر هم می شود.

توهمات هیپنوپامپیک (پیشابیداری) معمولا هنگام بیداری از خواب روی می دهند. آنها اغلب بصری هستند و ممکن است حس کنید همان حالت رویا در بیداری نیز مثل یک رویای شفاف همچنان ادامه دارد.

توهمات هیپنوگوژیک (پیشاخواب) هم مشابه قبلی است اما هنگامی مشاهده می شود که فرد در حال به خواب رفتن است.

در این مقاله بیان می شود که چگونه افراد این توهمات مرتبط با خواب را تجربه می کنند و چه رفتارهایی از آنها مشاهده می شود. در ادامه به بررسی بیماری های پزشکی می پردازد که باعث بروز بیشتر این دوره ها می شود.

با این وجود توهم در خواب می تواند علائمی از یک بیماری جدی باشد. در برخی موارد توهم در خواب مربوط به یک مشکل در سلامت روان فرد می باشد اما گاهی می تواند ناشی از یک عارضه مثل نارکولپسی یا پارکینسون بوده یا بر اثر مصرف داروهای تجویز شده و یا به دلیل مصرف مواد مخدر باشد. اگر به هنگام خوابیدن دچار توهم می شوید می توانید برای درمان این عارضه به کلینیک یادمان طب در تهران مراجعه کنید.

چرخه های خواب

چهار مرحله متمایز وجود دارد که وقتی افراد خواب هستند اتفاق می افتد و این چرخه ها خود را تکرار می کنند تا فرد از خواب بیدار شود.

چرخه های خواب به دو دسته تقسیم می شوند:

• خواب با حرکت آهسته چشم (NREM)، خواب آرام از مرحله 1 تا 3
• خواب با حرکت سریع چشم (REM)، خواب فعال که در آن رویا اتفاق می افتد

الگوی معمول خواب بدین ترتیب است که مرحله 1 زمانی شروع می شود که شما به خواب می روید، بعد مرحله 2 و بعد مرحله 3 را می گذرانید. سپس دوباره به مرحله 2 برگشته و چرخه تکرار شده و در نهایت به خواب REM می رسید.

با این تفاسیر چرخه خواب اغلب در کسانی دچار اختلال می شود که با عارضه اختلال خواب زندگی می کنند و یا در برخی موارد به بیماری های دیگری دچار هستند. همچنین از جهاتی خواب هر فرد منحصر به فرد بوده و متخصصین این ویژگی را معماری خواب نامیده اند.

احتمال مشاهده یک توهم هیپنوگوژیک در اولین مرحله از خواب است که فعالیت مغز تغییر می کند، در حالی که در یک توهم هیپنوپامپیک غالبا فرد در چند لحظه اول بیداری که می خواهد از مرحله خواب به بیداری برسد، هنوز ادامه رویایی که دیده را حس می کند. 

علائم توهم در خواب

وقتی افراد از توهمات خود گزارش می دهند غالبا تجربه های بصری خود را توصیف می کنند. آنها چیزهایی را می بینند که آنجا وجود ندارند، یا تفسیر اشتباهی از برخی چیزهای موجود در محیط دارند که به آن خیال هم می گویند.

توهمات دیگر شامل تجربه شنیدن صداست. بدین معنا که فرد به جای دیدن چیزهای خیالی صدا می شنود. در برخی موارد توهم می تواند شامل احساس افتادن یا سایر حرکات باشد.

توهم ها می توانند با علائم یک عارضه دیگری مانند فلج خواب همراه باشند. این تغییر وضعیت فرد به حالت بی حرکتی می تواند باعث وحشت او شود. برخی ممکن است از جای خود بپرند یا به انجام رفتارهایی مثل راه رفتن در خواب و یا صحبت در خواب اقدام کنند.

تحقیقات نشان می دهد که تقریبا 70% بزرگسالان در بخشی از زندگی خود صحبت در خواب را تجربه کرده اند.

مطالعه ای که درباره 2533 نروژی انجام شده نشان می دهد بیش از نیمی از آنها هنگام خواب رفتن یا بیدارشدن به نوعی توهم را تجربه کرده اند.

از میان کسانی که مورد پژوهش قرار گرفته اند:

• 173 نفر یا 6.8% گفته اند که توهمات شنیداری داشته اند.
• 312 نفر یا 12.3% گفته اند که چیزی را دیده یا احساس کرده اند که در آنجا نبوده است.
• 816 نفر یا 32.3 درصد تجربه مرتبط با حرکت مثل افتادن یا شناور شدن را گزارش نموده اند.

تقریبا دو سوم افرادی که توهمات خواب آنها شنیداری بوده است آن را در طول روز نیز تجربه کرده اند. این ها یافته های مهمی هستند زیرا مطالعه نروژی ها درباره توهمات هیپنوپامپیک و هیپنوگوژیک راهی برای یافتن چگونگی ایجاد توهمات در سایر بیماری ها مانند شیزوفرنی را نمایان کرد.

علل توهم در خواب

توهمات ادامه تصویرهای رویاپردازی در بیداری می باشند. در حالی که این شاید یک پدیده معمول انتقال خواب به بیداری باشد، می تواند در قالب یک بیماری خاص پزشکی اتفاق بیفتد و به عنوان بخشی از الگوی علائم همراه با آن بیماری در نظر گرفته شود.

کمبود خواب

وقتی افراد به اندازه کافی نخوابند و نیازهای جسمی و ذهنی بدن آنها برطرف نشود، دچار کمبود خواب می شوند. این حالت باعث خستگی می شود اما می تواند به مشکلات جدی تری نیز منجر شود. مشکلات سلامتی شامل این موارد است:

• حساسیت شدید به درد و سندرم درد مزمن
• تغییرات هورمونی، شامل اختلالات تیروئید
• توهماتی مربوط به کمبود خواب شدید

یکی از جامع ترین مطالعاتی که به چگونگی تاثیر کمبود خواب بر سلامت ذهنی پرداخته، شامل 261،547 بزرگسال از 56 کشور بوده است که به علائمی از جمله توهم اشاره دارد.

افرادی که از کمبود خواب رنج می برند بیش از دو برابر احتمال تجربه توهمات را دارند یا تصور اینکه کسی می خواسته به آنها آسیب بزند.

انواع توهماتی که قبل از به خواب رفتن یا بیداری رخ می دهد در افرادی که دچار کمبود خواب هستند بیشتر است زیرا مرحله انتقال بین خواب و بیداری در آنها طولانی تر است.

بیشتر بخوانید : نوار مغز خواب چیست؟

نارکولپسی

بروز توهمات هیپنوگوژیک هنگام به خواب رفتن یکی از علائم اصلی نارکولپسی (حمله خواب) به شمار می آید که از میان هر 2000 نفر، بر یک نفر تاثیر می گذارد. توهمات آنها بصری، واضح و شاید آمیخته با انواع دیگری از توهمات شامل هیپنوپامپیک باشد.

افراد مبتلا به نارکولپسی ممکن است علائم زیر را هم تجربه کنند:

• بیدارشدن مکرر که باعث اختلالات در چرخه خواب می شود
• خواب آلودگی شدید در طول روز
• فلج خواب
• کاتاپلکسی (بی اختیاری عضلات) که حملات ناگهانی ضعف عضلانی است

درمانی برای نارکولپسی وجود ندارد اما با مصرف دارو و تغییر سبک زندگی، درمان آن را می توان مدیریت کرد. این اقدام می تواند شامل فعالیت جسمی بیشتر، رعایت بهداشت خواب با اجرای یک زمانبندی برای آن و نیز بهینه سازی محیط خواب باشد.

نارکولپسی اغلب علائم و ویژگی هایی مشابه اختلالات روانپزشکی دارد. در برخی موارد این باعث تشخیص اشتباه بیماری می شود. همه علائم خاص خود را دقیق و صحیح برای پزشک خود توضیح دهید تا از یک تشخیص و درمان صحیح مطمئن باشید.

سایر اختلالات خواب

توهمات هیپنوژنیک و هیپنوپامپیک می تواند از عوارض برخی از اختلالات خواب بوده و یا به آنها مرتبط باشد. این اختلالات شامل موارد زیر است:

• آپنه انسدادی خواب که باعث دشواری تنفس در حالت خوابیدن می شود.
• سندرم پای بی قرار که باعث حرکت و بی قراری پای فرد در خواب و به هم ریختن خواب وی می شود.
• اختلالات ریتم شبانه روزی باعث می شود “ساعت بیولوژیکی بدن” که به نور حساس است دچار اختلال شود و بر ساعات خواب فرد تاثیر بگذارد.

این اختلالات باعث کمبود خواب احتمالی یا خواب آلودگی شدید در طول روز می شود که این عامل خود باعث افزایش احتمال مشاهده توهمات در فرد می گردد.

آپنه انسدادی خواب دلیل اصلی خواب آلودگی زیاد در طول روز است و نارکولپسی دومین عامل آن است. در بسیاری از موارد شباهت های بین این دو اختلال وجود دارد که باعث تشخیص نادرست در مراحل اولیه و یا مشاهده علائم غیرعادی در بیمار می شود.

بیشتر بخوانید : تست نوار مغز محرومیت از خواب چیست

بیماری پارکینسون

برخی از انواع پیچیده توهمات خواب که تا اندازه ای نادر هستند را می توان ناشی از یک اختلال عصبی مثل پارکینسون یا زوال عقل با اجسام لویی دانست.

توهمات خفیف، شایع ترین نوع مرتبط با بیماری پارکینسون هستند و ماهیت آنها توهمات بصری است. نشانه ای از یک خطر ابتلا به بیماری های جدی روانی در افراد مبتلا به پارکینسون در نظر گرفته می شود.

باید خاطر نشان کرد که این خیالات و اوهام در بیماری پارکینسون نادر است و این توهمات خفیف متفاوت از توهماتی است که در بیماری فراموشی آلزایمر دیده می شود.

بیماری های مشابه و توهمات

بیماری هایی شبیه به پارکینسون نیز می تواند باعث توهم شود. یکی از این بیماری ها سندرم چارلز بونت می باشد. این بیماری از نام یک دانشمند قرن هجدهم گرفته شده و عامل مشاهده توهم (در یک یا دو چشم) بعد از دست دادن ناگهانی بینایی است. این دوره های آشکار مشابه موارد مبتلا به صرع است.

تداخل دارویی

هم توهمات بصری و هم شنیداری ممکن است بر اثر مصرف دارو بوجود آمده باشند. به ویژه زمانی که مصرف بیش از یک دارو باعث تداخل آنها شود.

محققان پزشکی مواردی را تایید کرده اند که تداخل دارویی به ایجاد توهم در افرادی منجر شده که تحت درمان این بیماری ها هستند:

• سندرم درد مزمن، زمانی که داروی مخدر اولترام (ترامادول) برای درمان اضافه می شود.
• در پیوند سلول های بنیادی برای درمان سرطان های خاص، زمانی که ترامادول به داروها اضافه می شود.
• عفونت ها، وقتی که افزودن آنتی بیوتیک های خاصی به سایر داروها باعث بروز توهمات می شود.

به یاد داشته باشید که تعدادی از داروها خودشان هم ایجاد نوعی توهم بصری می کنند. این اغلب در مواردی دیده می شود که از دارو برای این درمان ها استفاده شده است:

• کنترل فشارخون، یا درمان فشارخون بالا
• درمان آنژین (درد قفسه سینه)، با دارویی مانند نیتروگلیسیرین
• درمان اختلال نعوظ، با دارویی مثل ویاگرا (سیلدنافیل)
• بهبود انواع اختلالات روانی و خلقی

پزشک و داروساز می توانند به شما کمک نمایند تا از تداخلات دارویی پیشگیری نمایید.

مصرف الکل یا مواد مخدر

شاید به نظر برسد که توهمات ناشی از مصرف مواد یک اتفاق نادر است، اما شیوع مصرف الکل و مواد در ایالات متحده بسیار زیاد است.

یافته های مطالعات آماری سال 2019 وزارت بهداشت و خدمات انسانی ایالات متحده از میزان مصرف مواد چنین است:

• حدود 51% از افراد 12 سال و بالاتر در ماه گذشته الکل مصرف کرده اند.
• یک نفر از هر پنج نفر (21.1%) در ماه گذشته تنباکو مصرف کرده اند.
• حدود 36 میلیون نفر (13%) در ماه گذشته ماده مخدر غیرقانونی مصرف کرده اند.

علائم بروز توهمات می تواند ناشی از موادی غیر از آنهایی که به عنوان ماده توهم زا شناخته شده اند مثل LSD یا MDMA (اکستازی) باشد. کوکائین نمونه ای از این مواد است.

مهم است بدانید که برخی افراد نیز بعد از توقف مصرف مواد دچار توهمات می شوند مثل سندرم ترک الکل.

بیشتر بخوانید : انواع اختلالات خواب و درمان آنها

چه زمانی برای توهم در خواب به پزشک مراجعه کنیم

توهمات به ویژه از نوع هیپنوگوژیک و هیپنوپامپیک معمولا بی ضرر هستند. اگر هنوز نگرانید با پزشک خود مشورت نمایید تا برای این علائم، درمان های روانی یا دارویی تجویز نماید. این کار به ویژه زمانی لازم است که احساس آشفتگی، استرس یا اضطراب در حل مسائل خود داشته باشید.

یک متخصص خواب با ارزیابی تجربه توهماتی که احتمالا با اختلال الگوهای خواب همراه است به شما کمک می کند.

روش دیگری که می توانید به خود کمک کنید درک الگوی خواب تان با یادداشت علائم زیر در یک دفترچه است:

• چه زمانی توهمات شما آغاز می شود؟
• اغلب در چه مواقعی اتفاق می افتد؟
• این توهمات چقدر طول می کشد؟
• سایر مشکلات خواب مانند کم خوابی در شما وجود دارد؟
• خواب آلودگی در طول روز چقدر و چندبار اتفاق می افتد؟

آگاهی از جواب این پرسش ها به شما کمک می کند تا با پیگیری علائم به شیوه ای بهتر و کامل تر اطلاعات و علائم خود را به پزشک منتقل نمایید.

خلاصه

این که زمان خواب رفتن توهمات مختصری را تجربه نمایید، پدیده ای رایج است و توهمات هیپنوگوژیک نامیده می شود. همین حالت ها می تواند در زمان بیدارشدن از خواب هم اتفاق بیفتد که توهمات هیپنوپامپیک نامیده می شود.

در زمان درک این حالت ها که مثل رویایی شفاف به نظر می رسند ممکن است کاملا آگاه باشید و لزوما علامت یک مشکل پزشکی نیستند. در این وضعیت احتمالا تصویر یا صدای این توهمات را حس می کنید.

سوالات متداول

 آیا توهم در خواب (توهمات هیپنوپامپیک) با یک رویای شفاف متفاوت است؟

شباهت هایی وجود دارد اما آنها کاملا یکسان نیستند. رویاهای شفاف وقتی اتفاق می افتند که فرد متوجه است که خواب می بیند و اغلب در نارکولپسی و فلج خواب دیده می شود. توهمات هیپنوپامپیک هم در حالت گذار و انتقال اتفاق می افتد.

اما این دو تاحدی متفاوت هستند. برخی از محققان درباره حالت های هیپنوپامپیک تحقیق می کنند تا ببینند تا چه حد از آن القا شده، یا اینکه خلق شده تا به شکل یک رویای شفاف درآمده باشد. این یافته ها به درک این حالت ها و نیز به درمان احتمالی اختلالات خواب کمک خواهد کرد.

مرحله خواب REM چیست؟

خواب با حرکت سریع چشم ها مرحله عمیقی از چرخه خواب است که مشاهده رویاها در آن اتفاق می افتد. بیشتر این وقایع در یک سوم نهایی خواب شب رخ می دهد، اگرچه در چرخه های قبلی خواب REM وقتی شما دفعات قبل در حال گذار از چهار مرحله خواب بودید هم اتفاق افتاده اند.

به دلیل برخی از مسائل سلامتی این رویاها اهمیت دارند اما اغلب با بروز اختلالات خواب آنها هم مختل می شوند. یک مطالعه خواب می تواند به ارزیابی این الگوها و اختلالات کمک نماید.

چرخه های خواب چقدر طول می کشند؟

پاسخ ها درباره چهار مرحله خواب احتمالا متفاوت است و به الگوهای منحصر به هر فرد بستگی دارد. معمولا مرحله اول خواب بین 5 تا 10 دقیقه طول می کشد. مرحله دوم حدود 20 دقیقه طول می کشد.

مرحله سوم یک دوره طولانی و عمیق تر از خواب است که به بازگشت مجدد به مرحله دوم و سوم قبل از خواب REM (خواب متناقض) منجر می شود که در مجموع 90 دقیقه طول می کشد. این چرخه خواب بین چهار تا پنج بار در طول شب تکرار می شود.

برای دریافت مشاوره و یا نوبت حضوری با شماره تلفن های : ۰۲۱۸۸۰۷۳۱۳۶ و یا از طریق تماس تلفنی و یا واتساپ با شماره ۰۹۳۳۷۸۳۶۸۲۰ در تماس باشید.
سایر شماره تماس های کلینیک ۰۲۱۸۸۵۷۱۵۲۳ و ۰۲۱۸۸۵۹۱۳۵۸
آدرس ما را در صفحه تماس با ما مشاهده کنید.