سندرم کوشینگ + علائم، تشخیص و درمان
سندرم کوشینگ چیست؟
سندرم کوشینگ اختلالی است که در اثر مقدار بیش از حد هورمون کورتیزول در بدن ایجاد می شود. کورتیزول بر تمام بافت ها و اندام های بدن تاثیر می گذارد. این اثرات با هم با عنوان سندرم کوشینگ شناخته می شوند.
سندرم کوشینگ می تواند ناشی از مصرف بیش از حد داروهای کورتیزول در درمان بیماری هایی مانند آسم مزمن یا آرتریت روماتوئید (سندرم کوشینگ یاتروژنیک) باشد یا در اثر تولید بیش از حد کورتیزول در بدن به علت یک تومور در غده فوق کلیوی یا سایر نقاط بدن (سندرم کوشینگ اکتوپیک) یا تومور ترشح کننده هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) در غده هیپوفیز و تحریک تولید بیش از حد کورتیزول از غده فوق کلیوی در اثر این هورمون، ایجاد شود.
کورتیزول یک هورمون طبیعی است که در قسمت بیرونی غدد فوق کلیوی تولید می شود. کورتیزول در صورت داشتن عملکرد درست، به بدن در واکنش به استرس و تغییر کمک می کند.
این هومون برای اصلاح پاسخ بدن به التهاب، مواد مغذی را به کار می گیرد. کبد را برای افزایش قند خون تحریک و به کنترل میزان آب در بدن کمک می کند. تولید کورتیزول، توسط ACTH ترشح شده از غده هیپوفیز تنظیم می شود.
طبق تخمین ها هر سال، از هر یک میلیون نفر 10-15 نفر، به این بیماری مبتلا می شوند. آدنوم هیپوفیز (بیماری کوشینگ) بیش از 70 درصد موارد ابتلا را در بزرگسالان 20 تا 50 ساله و حدود 30 درصد موارد را در کودکان و نوجوانان تشکیل می دهد. این بیماری در زنان شایع تر است و حدود 70 درصد از موارد مربوط به زنان است. برای تشخیص و درمان سندرم کوشینگ می توانید به کلینیک یادمان تب در تهران مراجعه کنید.
علل سندرم کوشینگ
آدنوم هیپوفیز (بیماری کوشینگ)
آدنوم هیپوفیز تومورهای خوش خیم غده هیپوفیز هستند که در اثر آنها مقادیر بیشتری از ACTH ترشح شده و باعث تولید بیش از حد کورتیزول می شوند.
اکثر بیماران یک آدنوم (تومور هیپوفیز) واحد دارند. اولین بار در سال 1912 توسط جراح مغز و اعصاب هاروی کوشینگ، دکترای پزشکی (MD)، در کتاب هیپوفیز و اختلالات آن توصیف شد. بیماری کوشینگ شایع ترین علت بروز ناگهانی سندرم کوشینگ است که 60 تا 70 درصد از موارد را شامل می شود.
سندرم ACTH اکتوپیک
برخی از تومورهای خوش خیم یا بدخیم (سرطانی) ایجاد شده خارج از غده هیپوفیز می توانند ACTH تولید کنند. این عارضه با عنوان سندرم ACTH نابجا شناخته می شود.
تومورهای ریه (آدنوم های بدخیم یا کارسینوئیدها) مسئول بیش از 50 درصد از این موارد هستند. دیگر انواع کمتر شایع، تومورهایی هستند که می توانند ACTH تولید کنند، تیموما، تومورهای سلول جزیره‌ای پانکراس و سرطان تیروئید مدولاری می باشند.
بیشتر بخوانید : علائم و درمان نارسایی کلیه
تومور و سرطان غدد فوق کلیوی یا آدرنال
ناهنجاری غدد فوق کلیوی، مانند تومور آدرنال، ممکن است باعث سندرم کوشینگ شود. در بیشتر این موارد تومورهای غیر سرطانی به نام آدنوم آدرنال که کورتیزول اضافی در خون آزاد می کنند، وجود دارند.
کارسینوم قشر آدرنال یا سرطان آدرنال نادرترین علت سندرم کوشینگ است. سلول های سرطانی مقدار بیش از حدی از چندین هورمون قشر آدرنال از جمله کورتیزول و آندروژن ها را ترشح می کنند. کارسینوم قشر آدرنال اغلب باعث سطوح هورمونی بسیار بالا و شروع سریع علائم می شود.
سندرم کوشینگ خانوادگی
اکثر موارد سندرم کوشینگ ژنتیکی نیستند. با این حال، برخی از افراد ممکن است به دلیل استعداد ژنتیکی ایجاد تومورها در یک یا چند غده درون ریز، به سندرم کوشینگ مبتلا شوند.
در بیماری اولیه آدرنال میکروندولار رنگ‌دانه، کودکان یا نوجوانان به تومورهای کوچک تولید کننده کورتیزول در غدد آدرنال مبتلا می شوند.
در نئوپلازی چندگانه غدد درون‌ریز یا MEN نوع I، تومورهای ترشح کننده هورمون در غدد پاراتیروئید، پانکراس و غده هیپوفیز به وجود می آیند.
سندرم کوشینگ ناشی از MEN I می تواند به دلیل ACTH یک تومور هیپوفیز، اکتوپیک یا غده فوق کلیوی باشد.
علائم و نشانه های مرتبط با سندرم/ بیماری کوشینگ:
- افزایش وزن در ناحیه صورت (چهره ماه شکل)
- افزایش وزن در بالای استخوان یقه یا ترقوه (پد چربی بالای ترقوه)
- افزایش وزن در پشت گردن (قوز بوفالو)
- تغییرات پوست با سریع کبود شدن اندام ها و ایجاد علائم ترک پوستی ارغوانی رنگ (استریا) به ویژه در ناحیه شکم یا زیر بغل
- صورت قرمز و گرد
- چاقی مرکزی به صورت افزایش وزن در ناحیه قفسه سینه، شکم و بازوها و پاهای لاغر
- رشد بیش از حد مو (هیرسوتیسم) در صورت، گردن، سینه، شکم و ران ها
- طاسی در زنان
- ضعف و خستگی عمومی
- تاری دید
- سرگیجه
- ضعف عضلانی
- اختلالات قاعدگی در زنان (آمنوره)
- کاهش باروری و میل جنسی (لیبیدو)
- فشار خون
- عدم بهبودی زخم
- دیابت شیرین
- افسردگی شدید
- نوسانات خلقی شدید
تشخیص سندرم کوشینگ
تشخیص سندرم کوشینگ بر اساس علائم بالینی و با بررسی تاریخچه پزشکی بیمار، معاینه فیزیکی و تست های آزمایشگاهی برای تعیین وجود سطوح بیش از حد کورتیزول است.
در ابتدا ظاهر بیمار مشکوک به سندرم کوشینگ، باید حاکی از تولید بیش از حد کورتیزول بوده و به مدت 24 ساعت سطح کورتیزول در ادرار بالا باشد.
در ارزیابی ویژگی‌های ظاهری سندرم کوشینگ، برای تشخیص تغییرات آشکار مرتبط با این اختلال در ظاهر صورت و بدن، اغلب مقایسه عکس‌های قدیمی و اخیر می‌تواند مفید باشد.
آزمایش‌های زیر به تعیین سطح بیش از حد کورتیزول کمک می کنند:
تست سرکوب دگزامتازون با دوز کم
تست سرکوب دگزامتازون با دوز کم، پاسخ غدد فوق کلیوی به ACTH را اندازه گیری می کند و برای چهار دهه به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است.
این آزمایش شامل مصرف دوز کمی از یک داروی شبه کورتیزول، دگزامتازون (1 میلی گرم)، در ساعت 11 شب و سپس خون گیری برای غربالگری کورتیزول در صبح روز بعد است.
در بیمارانی که سندرم کوشینگ ندارند، سطح کورتیزول در صبح معمولاً بسیار پایین می باشد، که نشان می‌دهد ترشح ACTH با مصرف دوز دگزامتازون سرکوب شده است.
در بیماران مبتلا به سندرم کوشینگ، سطح کورتیزول در صبح بالا خواهد بود. بدیهی است در بدن بیمارانی که سندرم کوشینگ ندارند، کورتیزول تا سطح بسیار پایین (1.8 میلی گرم در دسی لیتر) سرکوب می شود، در حالی که بدن مبتلایان به سندرم کوشینگ این کار را نمی کند.
با استفاده از این معیار دقیق، این آزمایش باید میزان دقت تشخیصی 95-97 درصدی را ارائه دهد. با این حال، مقدار کورتیزول در بدن برخی از بیماران مبتلا به یک مورد خفیف از سندرم کوشینگ تا رسیدن به سطوح پایین سرکوب شده و تشخیص کامل با استفاده از این آزمایش دشوار می شود.
آزمایش کورتیزول ادرار 24 ساعته
آزمایش کورتیزول ادرار 24 ساعته میزان کورتیزول موجود در ادرار را در طول یک روز کامل اندازه گیری می کند. سطوح بالاتر از 50 تا 100 میکروگرم در روز در بزرگسالان نشان دهنده سندرم کوشینگ است.
اگرچه اکثر بیماران مبتلا به سندرم کوشینگ سطح کورتیزول بالایی دارند، اما طبق بسیاری از شواهد جدید، بسیاری از بیماران مبتلا به یک مورد خفیف از سندرم کوشینگ ممکن است سطوح طبیعی کورتیزول داشته باشند. به همین دلیل، برای تأیید تشخیص، ادرار طی 24 ساعت جمع آوری می شود.
آزمایش کورتیزول بزاق در اواخر شب
آزمایش کورتیزول بزاق، در اواخر شب یک آزمایش نسبتاً جدید است که سطوح بالای کورتیزول در بزاق را بین ساعت 11 شب تا نیمه شب بررسی می کند. ترشح کورتیزول معمولاً در اواخر شب بسیار کم است، اما در بیماران مبتلا به سندرم کوشینگ، سطح کورتیزول در این مدت همیشه بالا خواهد بود.
برای جمع آوری بزاق به لوله های نمونه برداری خاصی نیاز است. با این حال، انجام این آزمایش برای بیماران آسان می باشد و می توان آن را چندین بار انجام داد. با طبیعی بودن سطح کورتیزول بزاق در اواخر شب تقریباً تشخیص سندرم کوشینگ رد می شود. در صورت درست انجام شدن این آزمایش، باید میزان دقت تشخیصی 93 تا 100 درصد داشته باشد.
پس از تشخیص قطعی، باید علت مشخص شود. اولین قدم در تشخیص علت زمینه ای، اندازه گیری ACTH است. سطح ACTH در بیماران مبتلا به تومورهای ترشح کننده ACTH، طبیعی یا بالا خواهند داشت. در مقابل، سطح کورتیوزل در بیمارانی که کورتیزول آدرنال بیش از حد دارند، غیر طبیعی خواهد بود.
در این شرایط، انجام آزمایش سرکوب دگزامتازون با دوز بالا مفید است. این آزمایش، مشابه تست سرکوب دگزامتازون با دوز پایین، شامل مصرف دوز بالایی از دگزامتازون (8 میلی گرم) در ساعت 11 شب است. سپس صبح روز بعد برای بررسی وجود کورتیزول از بیمار خون گرفته می شود.
در بیمارانی که سندرم کوشینگ ندارند، سطح کورتیزول صبحگاهی بازهم بسیار پایین خواهد بود. در بدن بیماران مبتلا به تومورهای هیپوفیز سطح سرمی کورتیزول سرکوب می شود، اما در بیماران مبتلا به تومورهای آدرنال تولید کورتیزول زیاد است. سطح بالای کورتیزول به وجود علتی غیر هیپوفیز اشاره دارد.
با وجود آزمایشات ذکر شده در بالا، تشخیص یک تومور هیپوفیز از یک تومور غیر هیپوفیز ترشح کننده ACTH چالش برانگیز می شود. اکثر بیماران مبتلا به تومورهای ترشح کننده ACTH ضایعات هیپوفیز دارند که اغلب بسیار کوچک هستند.
آزمایش های زیر توصیه می شود:
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) غده هیپوفیز با افزایش ماده حاجب گادولینیوم یک رویکرد توصیه شده است. هنگامی که یک تومور آشکار هیپوفیز (بیشتر از 5 میلی متر) با MRI شناسایی می شود، بسته به تظاهرات بالینی گاهی به ارزیابی تشخیصی بیشتری نیاز نیست.
- اسکن ام آر آی هیپوفیز حدود 50 درصد از بیماران “طبیعی” است که 10 درصد از آنها تومورهایی غیر مرتبط با تولید ACTH دارند. در چنین مواردی با ام آر آی نمی توان تشخیص قطعی داد و نیاز به انجام آزمایشات تکمیلی خواهد بود.
- نمونه برداری از سینوس پتروزال آزمایشی است که برای تشخیص منشا ترشح ACTH استفاده می شود و تنها باید پس از تایید تشخیص سندرم کوشینگ انجام شود.
ACTH و سایر هورمون های هیپوفیز تولید شده در غده هیپوفیز کم کم وارد جریان خون سیاهرگ هایی به نام سینوس های پتروزال تحتانی می شوند.
برای انجام این روش، یک کاتتر به طور همزمان در هر دو ورید قرار داده شده و قبل و بعد از تجویز هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH) و در فواصل دو، پنج و 10 دقیقه ای، برای بررسی ACTH ، از خون نمونه می گیرند.
این روش تهاجمی باید در یک مرکز پزشکی توسط یک متخصص با تجربه در این روش انجام شود. این آزمایش در صورت درست انجام شدن، باید با دقت 95 تا 98 درصد علت را تشخیص دهد.
درمان سندرم کوشینگ
درمان سندرم کوشینگ به علت اصلی زیاد بودن کورتیزول بستگی دارد، اما درمان های احتمالی شامل جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی یا استفاده از داروهای مهارکننده کورتیزول است.
اگر علت بیماری ناشی از استفاده طولانی مدت از هورمون های گلوکوکورتیکوئیدی برای درمان اختلال دیگر باشد، پزشک به تدریج دوز استروئید تجویز شده را به کمترین دوز مناسب برای کنترل آن اختلال کاهش می دهد.
پس از کنترل، برای کاهش عوارض جانبی، دوز هورمون های گلوکوکورتیکوئید چند روز در میان داده می شود.
بیشتر بخوانید : وجود رسوبات در ادرار
درمان بیماری کوشینگ
برداشتن آدنوم هیپوفیز ترشح کننده ACTH با میکروجراحی بهترین درمان برای بیماری کوشینگ است که نرخ موفقیت درمان با آن در صورت یافتن تومور 80 تا 90 درصد می باشد.
جراحی اغلب از طریق یک روش ترانس نازال اسفنوئیدال انجام می شود که جای زخم قابل مشاهده باقی نمی گذارد.
این نوع جراحی ممکن است، بنا به تصمیم جراح، با استفاده از میکروسکوپ جراحی کم تهاجمی یا با استفاده از آندوسکوپ انجام شود.
برداشتن بخشی از غده هیپوفیز (هیپوفیزکتومی ساب توتال) ممکن است در بیماران بدون آدنوم قابل شناسایی استفاده شود.
برای دریافت مشاوره و یا نوبت حضوری با شماره تلفن های : ۰۲۱۸۸۰۷۳۱۳۶ و یا از طریق تماس تلفنی و یا واتساپ با شماره ۰۹۳۳۷۸۳۶۸۲۰ در تماس باشید.
سایر شماره تماس های کلینیک ۰۲۱۸۸۵۷۱۵۲۳ و ۰۲۱۸۸۵۹۱۳۵۸
آدرس ما را در صفحه تماس با ما مشاهده کنید.
