نقشه مغزی چیست

نقشه مغزی یا الکتروانسفالوگرافی کمی (QEEG) با استفاده از تحلیل ریاضیاتی فعالیت الکتریکی مغز، که عمدتاً آنالیزهای طیفی توان است، سنجه های مرتبط با عملکرد رفتاری-شناختی را بدست می آورد.

می توان از نتیجه مقایسه پایگاه داده معیارهای نرمال QEEG یک فرد با پایگاه داده معیار و هنجار که نشان دهنده جمعیت عمومی می باشد (به آن پایگاه داده معیارهای نرمال QEEG نیز می گویند).

از نقشه مغزی به عنوان یک ابزار تشخیصی برای اختلالات خاصی مانند ADHD، اسکیزوفرنی، افسردگی اساسی (به آن افسردگی ماژور یا عمده نیز می گویند) و اختلال وسواس فکری-اجباری استفاده کرد.

در ادامه این پست به تعریف نقشه‌برداری مغز QEEG و پایگاه داده معیار و شرح مراحل اصلی و نحوه تفسیر آن با معتبرترین نشانگرهای الکتروفیزیولوژیکی تا به امروز می پردازیم.

برای انجام نقشه برداری مغزی (QEEG) و تفسیر نتایج آن می توانید به کلینیک یادمان طب در تهران مراجعه کنید.

نقشه برداری مغزی چیست

در نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) فعالیت الکتریکی مغز توسط الکترودهای قرار داده شده روی سطح پوست سر ثبت می‌ شود.

این اطلاعات منعکس‌کننده فعالیت مغز بوده و به آنها امواج مغزی می گویند.

در الکتروانسفالوگرافی کمی یا QEEG (روشی در تکنیک‌های نقشه‌برداری مغز) از روش‌های ریاضیاتی برای آنالیز داده‌های بدست آمده از نوار مغز استفاده می شود.

این آنالیز ها عمدتاً آنالیزهای طیفی توان، برای به دست آوردن معیارهای کمی مرتبط با عملکردهای مغزی رفتاری-شناختی است.

نقشه برداری مغز (QEEG) اغلب در تحقیقات زیست پزشکی و برای اندازه گیری اثرات قبل و بعد از مداخلات درمانی برای مشکلات سلامت روان کاربرد دارد.

سنجه های QEEG که بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته اند، توان مطلق و نسبی در باندهای فرکانسی مختلف (و نسبت دو باند) هستند.

در زبان تخصصی عصب‌شناسی باندهای فرکانسی دلتا، تتا، آلفا و بتا، متمایز و به حالت‌های مجزا مرتبط می شوند. برای مثال:

• باند دلتا : حین خواب عمیق غالب است.
• باند تتا : در رمزگذاری و بازیابی حافظه نقش دارد و در هنگام خواب آلودگی قدرت آن افزایش می یابد.
• باند آلفا : در عملکردهای حرکتی (در قشر حرکتی) و عملکرد شناختی نقش دارد.
• باند بتا : نشانگر انتقال دهنده مهاری قشر مغز که توان آن در حین تمرکز فعال افزایش می یابد.

علاوه بر سنجه های قبلی QEEG که از آنالیز طیفی توان سیگنتا های ثبت شده از حسگرهای EEG (لایه حسگر EEG) به دست می‌آمدند، گروه دیگری از سنجه ها یا معیار ها وجود دارد که شامل فعالیت در ساختارها یا مناطقی از مغز می‌شود.

این فعالیت ها را می توان با استفاده از اطلاعات بدست آمده از EEG و تکنیک های موقعیت یابی منبع تخمین زد.

LORETA (توموگرافی الکترومغناطیسی با وضوح پایین) یک الگوریتم پرکاربرد برای این منظور است. در نتیجه، معیارهای QEEG جهت تفسیر، به صورت نقشه های مغزی دو یا سه بعدی نشان داده می شوند.

نقشه های مغز چگونه ایجاد می شوند؟

1. مغز کنترل کننده تفکر، احساس، کلام و کارهای ماست.

در اصل شبکه‌های عصبی این کار را انجام می دهند – اساساً، نورون‌ها (سلول‌ها) در مغز با یکدیگر و از طریق سیستم عصبی مرکزی با نورون‌های سراسر بدن ارتباط برقرار می کنند.

به نورون های مغز، سلول های مغزی نیز گفته می شود.

2. شبکه های عصبی تعیین کننده تفکر، احساس، گفتار و نحوه عملکرد ماست.

به همین ترتیب، افکار و رفتارهای انتخابی ما، محیط، ژنتیک، تأثیرات بیرونی و مواردی از این دست، همگی بر این الگوی ارتباط یا به عبارت دیگر، بر اینکه کدام نورون ها فرستنده و دریافت کننده و کدام شبکه ها در حال شکل گیری هستند، تأثیر می گذارند.

3. برای کارآمدتر شدن مغز، شبکه‌های عصبی مکرر فعال می‌شوند.

شبکه‌هایی که برای رانندگی با ماشین یا تایپ کردن با رایانه یا ارسال پیامک با تلفن همراه استفاده می‌شوند) یا شبکه‌هایی که به طور غریزی استفاده می گردند (مانند شبکه های مرتبط با تنفس یا ضربان قلب) تقویت شده (در غلاف میلین ذخیره می شوند) و نقشه مغزی برای یک فعالیت را شکل می دهند.

دکتر نورمن دویج در کتاب خود، «مغزی که خودش را تغییر می‌دهد»، این مفهوم را اینگونه توصیف می کند، «نورون‌هایی که با هم فعال می شوند، به هم متصل می گردند» تا نقشه‌های مغزی جاسازی شده‌ای را برای تفکر، احساس، کلام و اعمال انسان تشکیل دهند.

اهمیت نقشه مغزی چیست

نقشه های مغز به ما امکان داشتن عملکرد مناسب در فعالیت های روزانه را می دهند. برای مثال، اگر بخواهیم به تمام اعضای مورد استفاده بدن در هنگام مسواک زدن دندان‌ها فکر کنیم، مدت زمان انجام این کار طولانی خواهد شد.

با یک نقشه مغزی تعبیه شده، این فعالیت اصطلاحاً “جان می گیرد”. خیلی عادی انجام شده و تبدیل به یک عادت می شود.

این نقشه‌ها با نشانه‌ها – صدا، تصاویر، لمس، بو یا احساسات فعال شده و در عرض میلی‌ثانیه نسبت به این نشانه ها واکنش نشان می دهند.

یک قیاس مناسب کلید چراغ است. وقتی سوئیچ خاموش است، لامپ خاموش نیز است. اما وقتی سوئیچ باز می شود، کمتر از یک چشم به هم زدن، برق به لامپ رسیده و روشن می شود.

زمان مورد نیاز برای فعال شدن نقشه های مغز بسیار کوتاه است!

در صورت وجود آسیب مغزی – برای مثال، بر اثر یک آسیب مغزی تروماتیک یا PTSD یا سوءمصرف یا اعتیاد به مواد یا قرار گرفتن طولانی مدت در معرض مواد– بسته به محل آسیب، شبکه های عصبی آن ناحیه تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.

بنابراین، آن دسته از رفتارهای فرد که توسط نقشه های مغزی آن ناحیه از مغز کنترل می شد، تغییر می کند.

بیشتر بخوانید : تشخیص بیش فعالی با نوار مغز

نحوه تغییر نقشه مغز

قطعا آسان نیست و بستگی به مدت زمان استفاده از یک نقشه، تعداد نقشه های مرتبط با آن، میزان آگاهی فرد از نقشه(ها) و تعهد خستگی ناپذیر او برای تغییر نقشه(ها) دارد.

• شناخت چگونگی ترکیب نقشه مغز
• به اهمیت نشانه ها توجه کنید و مهارت های جدیدی را برای مقابله یا نادیده گرفتن نشانه های محرک قبلی بیاموزید. نشانه‌ها صدا، تصاویر، لمس، بو، احساسات هستند، چیزی که در واکنش به آن نقشه شروع به فعالیت می کند. نشانه می تواند زمان روز، یک شخص، یک مکان، یک آهنگ یا استرس باشد.
• کارهای کلیدی ممکن برای بازیابی یا تقویت سلامت مغز را انجام دهید – تاثیر مواردی چون تغذیه، ورزش هوازی، خواب و تمرکز حواس در تغییر “زیرساخت” مغز، به طور علمی اثبات شده است. برای مثال، انتقال‌دهنده‌های عصبی از اسیدهای آمینه، ویتامین‌ها و مواد معدنی ساخته شده‌اند – بنابراین یک رژیم غذایی سالم و مغذی، سلامت انتقال‌دهنده‌های عصبی فرد را بهبود می‌بخشد.
• اگر با تغییرات مغزی ناشی از اعتیاد، استرس سمی ناشی از اعتیاد به الکل اطرافیان یا بیماری روانی سر و کار دارید، به دنبال دریافت کمک های مخصوص برای بهبود این تغییرات مغزی باشید. اطلاعات زیادی در این زمینه در اینترنت وجود دارد.
• به خاطر داشته باشید که در حال تغییر یک نقشه مغزی شکل گرفته و سیم کشی دوباره مغز خود هستید. این کار نیاز به پشتکار زیاد و تعهد برای تمرین کردن الگوی جدید دارد، تا در صورت جواب نگرفتن از برخی تلاش هایتان، ناامید نشوید. شکل گیری نقشه مغزی جدید، به تمرین رفتار (عادت) جدید نیاز دارد.

برای درک میزان تاثیر این روش، موردی را برای شما مثال می زنیم که در آن سعی شد با همکاری با معلمان و پزشکان فرد جوانی که به طور نارس به دنیا آمده بود.

در نتیجه این نوزاد دچار خونریزی مغزی و فلج مغزی خفیف شده بود، به منظور دستیابی به نتایج دلخواه، مانند بهبود راه رفتن، منظم ماندن، ایجاد عادات مطالعه موثر، به مغز این جوان مسیرهای دیگری آموزش داده شود.

مدت زمان زیاد (سالها) و تلاش زیادی صرف شد، اما در نهایت موثر بود.

پایگاه داده هنجار نقشه مغزی چیست

یک پایگاه داده هنجار QEEG شامل مجموعه ای از معیارهای بدست آمده از محاسبات بر روی داده های نوار مغزی تعداد زیادی از افراد است؛ به اندازه ای که بتوان آنها را نماینده کل جمعیت در نظر گرفت.

مقایسه مقادیر اندازه گیری شده برای فرد با پایگاه داده QEEG (که به آن آزمایش QEEG نیز گفته می شود)، غیر معمول بودن یک نشانگر الکتروفیزیولوژیکی نسبت به جمعیت کلی را نشان می دهد. هدف در هنگام تفسیر، یافتن ارتباط بالینی احتمالی با برخی اختلالات خاص است.

یک پایگاه داده نقشه مغزی شامل مجموعه ای از داده های نوار مغزی گرفته شده در حین فعالیت یا در حالت استراحت است.

• ثبت نوار مغز در حین فعالیت : گرفتن نوار مغزی و ثبت فعالیت مغز فرد در حال انجام یک کار ادراکی، حرکتی یا شناختی است.
• ثبت نوار مغز در حالت استراحت : فرد در حین گرفته شدن نوار مغزی، در حالت بیدار و آرام با چشمان بسته (EC) یا چشمان باز (EO) قرار دارد. مزیت ثبت فعالیت مغز در حالت استراحت، سادگی و تکرارپذیری بیشتر آزمایش می باشد.

اصطلاح “هنجار” به روش های تحلیلی و آماری در ایجاد پایگاه داده برای امکان مقایسه های معتبر اشاره دارد :

• معیارهای ورود دقیق و برداشتن نمونه معرف : نباید از افراد مبتلا به مشکلات عصبی در جامعه آماری استفاده شود و انتخاب شرکت کنندگان باید بر اساس متغیرهای جمعیت شناختی (جنس، سن، پیشینه قومی، وضعیت اجتماعی-اقتصادی، و غیره) و با هدف جمع آوری متعادل اطلاعات از جمعیت باشد. رعایت این نکات برای امکان تعمیم پایگاه داده به جامعه مهم هستند.
• تطبیق تقویت‌کننده : ویژگی‌های فرکانسی تقویت‌کننده‌های EEG (از نظر فیلترها و بهره) متفاوت است، بنابراین پایگاه‌های داده باید مقادیر محاسبه شده QEEG برای هر فرد را با توجه به این ویژگی‌ها تصحیح کنند تا با پایگاه داده قابل مقایسه باشند.
• تقریب به توزیع گاوسی : پایگاه های داده هنجار، تبدیل های تحلیلی را برای جمع آوری معیارهای QEEG و نزدیک کردن مقادیر به یک توزیع گاوسی (که با میانگین و انحراف استاندارد آن مشخص می شود) انجام می دهند، که حاکی از حساسیت بالا و پایایی آزمون-باز آزمون است.

چگونگی تفسیر نقشه برداری مغزی

از آنجایی که معیارهای نقشه مغزی در پایگاه‌های داده معیار از توزیع گاوسی پیروی می‌کنند، می‌توان با محاسبه z-score، یعنی تعداد موارد انحرافات معیار از میانگین، یک فرد را با جمعیت مقایسه کرد.

معمولاً z-score هایی با مقدار مطلق بزرگتر از 2 غیر معمول در نظر گرفته می شوند (زیرا 95٪ مقادیر در محدوده [2-2] قرار دارند).

مقادیر مثبت نشان دهنده فعالیت بیش از حد و مقادیر منفی نشانه فعالیت کمتر است.

بیشتر بخوانید : چه موقع نوار مغز بگیریم؟

نشانگرهای الکتروفیزیولوژیکی برای برخی اختلالات

تحقیقات متمرکز بسیاری برای شناسایی نشانگرهای الکتروفیزیولوژیکی مرتبط با اختلالات خاص انجام شده است.

بررسی‌های اخیر نشان داده‌اند که ADHD در کودکان ثابت‌ترین و قابل اعتماد ترین نشانگرها را در سراسر مطالعات داشته است.

همین نتیجه برای نشانگرهای شناسایی شده برای اسکیزوفرنی به دست آمد. نشانگرهای افسردگی و اختلال وسواس اجباری (OCD) نسبتاً قابل اعتماد بوده اند.

در زیر برخی از الگوهای رایج گزارش شده برای هر اختلال را ارائه می دهیم.

• بیش فعالی : قابل اطمینان ترین نشانگر افزایش توان مطلق در نوسانات امواج آهسته (دلتا و تتا) و توان نسبی تتا در حالت استراحت (چشم های بسته و باز)، عمدتاً در نواحی جلویی مغز است. همچنین توان بتا در حالت چشم بسته کاهش می یابد. نسبت تتا/بتا نیز یک نشانگر قابل اعتماد در نظر گرفته می شود.
• اسکیزوفرنی : آنالیز های QEEG افزایش قدرت مطلق را در نوسانات موج آهسته (دلتا و تتا) و کاهش آلفا را در حالت گرفتن نوار مغز با چشم بسته نشان می دهد.
• افسردگی : نشانگر غالب افزایش قدرت مطلق در تتا و بتا برای هر دو شرایط چشم بسته و باز است و قدرت تتا در ناحیه پیشانی یا جلویی مغز افزایش می یابد (با استفاده از LORETA).

ذکر این نکته ضروری است که QEEG باید به عنوان یک ابزار مکمل در کنار سایر مشاهدات بالینی استفاده شود و نتایج آن باید توسط یک متخصص تفسیر گردد.

با شناخت نقشه های مغزی می توان، یک عادت و درنتیجه زندگی خود را تغییر داد. البته این ادعا در حال حاضر بسیار جسورانه و تا حدودی عجیب است.

اما می توان گفت کلیدی است که به هر یک از ما قدرت تاثیر بر سلامت مغز و در نتیجه کیفیت زندگی مان را می دهد.

برای دریافت مشاوره و یا نوبت حضوری با شماره تلفن های : ۰۲۱۸۸۰۷۳۱۳۶ و یا از طریق تماس تلفنی و یا واتساپ با شماره ۰۹۳۳۷۸۳۶۸۲۰ در تماس باشید.
سایر شماره تماس های کلینیک ۰۲۱۸۸۵۷۱۵۲۳ و ۰۲۱۸۸۵۹۱۳۵۸
آدرس ما را در صفحه تماس با ما مشاهده کنید.