ضربه مغزی چیست؟ علائم، علت، تشخیص و درمان

آسیب مغزی تروماتیک (TBI) زمانی رخ می دهد که ضربه یا تکان ناگهانی و شدید به سر، منجر به آسیب شود.

برخورد مغز با داخل جمجمه باعث کبودی مغز، پارگی رشته های عصبی و خونریزی می شود. در صورت شکستگی جمجه، یک قطعه شکسته شده از آن به داخل بافت مغز می رود.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC)، آسیب مغزی تروماتیک را به عنوان “اختلال در عملکرد طبیعی مغز که می تواند در اثر ضربه به سر یا آسیب عمیق ایجاد شود” تعریف می کند.

در موارد خفیف، ممکن است فرد دچار گیجی و سردرد موقتی شود. در موارد جدی احتمال بیهوشی، فراموشی، ناتوانی، کما، مرگ یا اختلال طولانی مدت وجود دارد.

ضربه مغزی یکی از علل اصلی مرگ و میر و ناتوانی در سراسر جهان است.

آسیب سر یا مشکوک به TBI نیاز به مراقبت پزشکی دارد. برای دریافت نوبت حضوری جهت معاینه، تشخیص و درمان ضربه مغزی می توانید با کلینیک یادمان تب در تهران تماس بگیرید.

حقایق کوتاهی در مورد آسیب مغزی تروماتیک

• اثر TBI، مانند ضربه مغزی، به شدت آسیب و محل وقوع آن بستگی دارد.
• علل آن عبارتند از: سقوط، تصادفات جاده ای، آسیب های ورزشی، جراحات ناشی از گلوله و پرخاشگری فیزیکی.
• علائم شامل گیجی، سردردهای مداوم، تشنج و از دست دادن حافظه است.
• حتی در موراد جزئی آسیب به سر، باید به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.

بیشتر بخوانید : شایع ترین بیماری های مغز و اعصاب

علائم ضربه مغزی

آسیب سر منجر به اختلال شناختی می شود. علائم و نشانه های آسیب سر، در عرض 24 ساعت یا روزها یا هفته ها پس از آسیب ظاهر می شوند.

گاهی اوقات علائم خفیف هستند و فرد متوجه مشکلی می شود اما آن را به آسیب ربط نمی دهد. به نظر می رسد برخی از افراد پس از TBI هیچ علامتی ندارند، اما وضعیت آنها بعدا بدتر می شود.

اثرات می تواند جسمی و روانی باشد.

اثرات فیزیکی اولیه شامل کبودی و تورم است. افزایش فشار در مغز می تواند باعث موارد زیر شود:

• آسیب به بافت مغز، در اثر وارد شدن ضربه ای به جمجمه یا فشار وارد کردن بخشی از مغز به قسمت دیگر
• فشار بر رگ های خونی و کاهش توانایی آنها در تامین اکسیژن و مواد مغذی ضروری سلول های مغز

خونریزی داخلی ضربه مغزی

علائم خونریزی داخلی عبارتند از کبودی پشت گوش (علامت جنگ) یا اطراف چشم (چشم راکون). این علائم می تواند نشان دهنده یک آسیب شدید یا تهدید کننده زندگی باشند. در این موارد نیاز به مراقبت فوری پزشکی است.

علائم دیگری که می توانند نشان دهنده آسیب شدید باشند عبارتند از:

• از دست دادن هوشیاری
• تشنج
• استفراغ مکرر
• لکنت زبان
• ضعف یا بی حسی در بازوها، پاها و دست ها
• تحریک پذیری
• از دست دادن هماهنگی
• گشاد شدن مردمک ها
• ناتوانی در بیدار شدن از خواب
• سردرد شدید

بیشتر بخوانید : فلج مغزی چیست + علائم، تشخیص و درمان

علائم و نشانه های زیر نیز نشان دهنده نیاز به مراجعه به پزشک است:

• گیجی
• تغییرات خلق و خوی
• مشکلات حافظه
• ناتوانی در به خاطر سپردن آنچه قبل یا بعد از حادثه رخ داده است
• خستگی و بی حالی
• سریع سردرگم شدن
• سردردهای مداوم
• درد مداوم در گردن
• کندی در تفکر، صحبت کردن، خواندن یا عمل کردن
• بدخلقی، برای مثال، احساس غم یا عصبانیت ناگهانی بدون دلیل واضح
• تغییر الگوی خواب، مانند خوابیدن بیشتر یا کمتر از حد معمول یا مشکلات مربوط به خواب
• سرگیجه
• به راحتی حواس پرت شدن
• افزایش حساسیت به نور یا صداها
• از دست دادن حس بویایی یا چشایی
• حالت تهوع
• وزوز گوش، یا صدای زنگ در گوش

فردی که دچار آسیب مغزی تروماتیک شده است اما به ظاهر هیچ علامتی ندارد، باید به مدت 24 ساعت به دقت تحت نظر باشد، زیرا علائم آسیب فوری بروز نمی کنند.

حتی در صورت بروز علائم فوق، چند روز یا چند هفته پس از TBI، باید به پزشک مراجعه کرد.

علائم ضربه مغزی در کودکان

کودکی که دچار آسیب مغزی تروماتیک یا ضربه مغزی شده، تحریک پذیر و بی حال می شود. کودکان علائم و نشانه‌های مشابهی را خواهند داشت، اما کمتر از بزرگسالان متوجه احساس خود می شوند.

اگر پس از وارد شدن یک ضربه به سر نوزاد یا تکان خوردن شدید آن، هر یک از علائم زیر رخ داد، با پزشک تماس بگیرید:

• تغییر در الگوهای خواب
• تحریک پذیری و گریه کردن
• بی حالی
• از دست دادن تعادل
• از دست دادن مهارت های تازه کسب شده، مانند توالت رفتن
• تغییرات در رفتار هنگام بازی
• امتناع از خوردن
• از دست دادن علاقه به فعالیت ها یا اسباب بازی های مورد علاقه
• خستگی
• ناپایداری هنگام راه رفتن
• استفراغ

اگر در ورزش این اتفاق افتاد، بازیکن باید بازی را متوقف کند و تا زمانی که پزشک اجازه بازگشت را نداده، حتی در صورت حفظ هوشیاری، دیگر بازی نکند. در همه موارد TBI یا ضربه مغزی فرد هوشیاری خود را از دست نمی دهد.

صدمات مکرر به سر در دراز مدت به مغز آسیب می زند. نظارت بر وضعیت فردی که آسیب مغزی تروماتیک (TBI) داشته است، اهمیت زیادی دارد، زیرا ممکن است وضعیت او به سرعت رو به وخیم شدن برود و علائم به ظاهر خفیف، شدید شوند.

تعداد شواهد نشان دهنده اثرات طولانی مدت آسیب مغزی تروماتیک (TBI) بر سلامتی، از جمله افزایش خطر زوال عقل و سایر اختلالات عصبی رو به افزایش است. بازیکنان فوتبالی که در تست های افسردگی نمره بالایی می گیرند، سابقه بیشتری از ضربات مغزی را دارند.

درمان ضربه مغزی

تورم مغز در داخل جمجمه فشار آسیب زایی را بر بافت های اطراف مغز وارد می کند.

در یک مورد خفیف TBI، علائم معمولاً بدون درمان از بین می روند. با این حال، آسیب تروماتیک مغزی مکرر و خفیف می توانند خطرناک یا کشنده باشند. به همین دلیل تا زمانی که پزشک اجازه نداده، استراحت و اجتناب از قرار گرفتن در معرض آسیب بیشتر ضروری است.

موارد شدیدتر نیاز به بستری شدن در بیمارستان، احتمالاً با مراقبت های ویژه دارند.

هدف از مراقبت های اورژانسی، تثبیت وضعیت بیمار و جلوگیری از بدتر شدن آسیب مغزی می باشد.

این کار شامل اطمینان از باز بودن مجاری تنفسی، امکان تهویه و تامین اکسیژن و حفظ فشار خون مناسب است.

ممکن است از داروها برای کمک به کنترل علائم استفاده شود.

• آرام بخش : این داروها به جلوگیری از بی قراری و فعالیت بیش از حد عضلانی و به تسکین درد کمک می کنند. به عنوان مثال می توان به پروفانول اشاره کرد.
• تسکین درد : ممکن است از داروهای مخدر استفاده شود.
• دیورتیک ها (ادرار آورها) : این داروها با افزایش خروجی ادرار، مقدار مایع در بافت را کاهش می دهند. دیورتیک ها به صورت داخل وریدی تجویز می شوند. مانیتول رایج ترین دیورتیک مورد استفاده برای بیماران TBI است.
• داروهای ضد تشنج : فردی که TBI متوسط ​​تا شدید داشته است ممکن است تا یک هفته پس از حادثه دچار تشنج شود. این داروها به جلوگیری از آسیب بیشتر مغزی ناشی از تشنج کمک می کنند.
• داروهای القا کننده کما : هنگام کما، بدن به اکسیژن کمتری نیاز دارد. گاهی اوقات، اگر رگ‌های خونی نتوانند غذا و اکسیژن کافی به مغز برسانند، بیمار عمداً به کما برده می شود.

عمل جراحی ضربه مغزی

در برخی موارد، نیاز به عمل جراحی وجود دارد.

• از بین بردن هماتوم : خونریزی داخلی می تواند باعث لخته شدن خون یا جمع شدن خون در بخشی از مغز و در نتیجه تشدید فشار بر بافت مغز شود. با جراحی اورژانسی می توان هماتوم را از بین جمجمه و مغز برداشت و با کاهش فشار داخل جمجمه از آسیب بیشتر مغز جلوگیری کرد.
• ترمیم شکستگی جمجمه : هر قسمتی از جمجمه که شکسته شده و به مغز فشار آورد باید با جراحی ترمیم شود. شکستگی‌های جمجمه‌ای که به مغز فشار نمی‌آورند، معمولاً خود به خود بهبود می‌یابند. نگرانی اصلی در مورد شکستگی جمجمه این است که نیرویی که عامل شکستگی جمجمه بوده ، احتمالا باعث آسیب بیشتر و زمینه ای نیز شده است.
• ایجاد شکاف در جمجمه : در صورتی که سایر مداخلات موثر واقع نشده باشند، این کار می تواند فشار داخل جمجمه را کاهش دهد.

بیشتر بخوانید : آناتومی ساقه مغز + هر آنچه باید بدانید

درمان طولانی مدت ضربه مغزی

فردی که دچار آسیب مغزی تروماتیک شدید شده، احتمالا نیاز به توانبخشی خواهد داشت.

بسته به وسعت و نوع آسیب، نیاز است که بیمار نحوه راه رفتن، صحبت کردن و انجام سایر کارهای روزمره را دوباره بیاموزد.

این بازآموزی در یک بیمارستان یا یک مرکز درمانی تخصصی انجام می گیرد. بسته به نوع آسیب به فیزیوتراپیست، کاردرمانگر و سایر متخصصان نیاز خواهد بود.

نکاتی مفید برای بهبود ضربه مغزی

• فعالیت هایی که در آنها احتمال ضربه به سر یا تکان خوردن دوباره آن وجود دارد را انجام ندهید.
• از دستورالعمل های متخصصین خدمات درمانی پیروی کنید.
• داروهایی را که پزشک تایید نکرده است مصرف نکنید.
• تا زمانی که پزشک موافقت نکرده است به فعالیت های عادی از جمله رانندگی و ورزش برنگردید.
• استراحت کافی داشته باشید.

پیروی از دستورالعمل های پزشک پس از TBI بسیار مهم است، زیرا تأثیر آسیب مغزی می تواند شدید باشد و همیشه بلافاصله آشکار نمی شود.

بیشتر بخوانید : ناهنجاری کاورنوما مغزی چیست + علائم، تشخیص و درمان

انواع ضربه مغزی

دو نوع اصلی آسیب مغزی تروماتیک وجود دارد: باز و بسته. در TBI باز، جمجمه شکسته است. در یک آسیب مغزی تروماتیک بسته، اینطور نیست.

طبقه بندی های بیشتر عبارتند از:

• ضربه مغزی : ضربه مستقیمی که ممکن است باعث از دست دادن هوشیاری بشود یا نشود. این رایج ترین نوع TBI می باشد. در اغلب موارد خفیف است، اما می تواند کشنده باشد.
• کوفتگی : وقتی یک ضربه مستقیم باعث خونریزی در یک ناحیه از مغز و منجر به لخته شدن خون می شود.
• آسیب منتشر آکسونی : در مواردی که به دلیل شکستگی جمجمه پارگی در ساختار مغز رخ دهد.
• آسیب نافذ : هنگامی که یک جسم نوک تیز وارد مغز می شود.

علل ضربه مغزی

آسیب مغزی تروماتیک می تواند ناشی از طیف وسیعی از حوادث، از سقوط گرفته تا برخورد در ورزش باشد.

TBI در اثر ضربه شدید به سر ایجاد می شود. به طوری که با واردن شدن ضربه به درون جمجمه و مغز، عملکرد طبیعی مغز مختل می گردد.

مغز انسان توسط مایع مغزی نخاعی اطراف آن، در برابر تکان ها و ضربه ها محافظت می شود. مغز در این مایع داخل جمجمه شناور است.

هنگام ضربه به سر یا تکان خوردن شدید آن، برخورد مغز به دیواره داخلی جمجمه می تواند منجر به پاره شدن الیاف و خونریزی در داخل و اطراف مغز شود.

طبق اطلاعات CDC، علل اصلی TBI عبارتند از:

• سقوط : 47 درصد موارد گزارش شده، به ویژه در کودکان تا 14 سال و بزرگسالان بالای 65 سال مربوط به سقوط است.
• تصادفات وسایل نقلیه موتوری : 14 درصد موارد به ویژه در گروه سنی 15 تا 19 سال را شامل می شود.
• برخورد با یک شی : 15 درصد از TBI ها از برخورد با یک شی متحرک یا ثابت ناشی می شود.

علل دیگر آن عبارتند از: درگیری و دعوا، خشونت خانگی و حوادث ناشی از کار و صنعت.

بیشتر بخوانید : علائم آنوریسم مغزی و تشخیص آن

عوارض ضربه مغزی

جدای از خطراتی که بلافاصله متوجه فرد می شود، آسیب مغزی تروماتیک می تواند عوارض طولانی مدتی نیز داشته باشد.

• تشنج : تشنج در هفته اول پس از آسیب رخ می دهد. به نظر نمی‌رسد که TBI خطر ابتلا به صرع را افزایش دهد، مگر در صورت ایجاد آسیب‌های ساختاری در مغز.
• عفونت : پارگی در مننژها_غشاهای اطراف مغز_ باعث مننژیت می شود. در اثر پارگی، احتمال نفوذ باکتری‌ها وجود دارد. گسترش عفونت به سیستم عصبی، با عوارض جدی همراه خواهد بود.
• آسیب عصبی : ضربه به قاعده جمجمه، بر اعصاب صورت تأثیر می گذارد و باعث فلج شدن عضلات صورت، دوبینی، مشکلات حرکتی چشم و از دست دادن حس بویایی شود.
• مشکلات شناختی : افرادی که TBI متوسط ​​تا شدید داشته اند، برخی از مشکلات شناختی زیر را تجربه می کنند:
  • تمرکز، استدلال و پردازش اطلاعات
  • برقراری ارتباط به صورت کلامی و غیرکلامی
  • قضاوت موقعیت ها
  • انجام چند کار با هم
  • به خاطرسپاری در کوتاه مدت
  • حل مشکلات
  • سازماندهی افکار و ایده ها
• تغییرات شخصیتی : این تغییرات در طول بهبودی و توانبخشی رخ می دهد. با تغییر در توانایی کنترل تکانه، بیمار رفتار های نامناسبی از خود نشان می دهد. تغییرات شخصیتی بیمار باعث استرس و اضطراب اعضای خانواده، دوستان و مراقبان می شود.
• مشکل در حواس پنج گانه : این مشکلات عوارضی مانند وزوز گوش یا صدای زنگ در گوش، مشکل در تشخیص اشیاء، عدم کنترل دست و پا به دلیل هماهنگی ضعیف دست و چشم، دوبینی و نقاط کور، احساس بوی بد یا طعم تلخ دارد.
• کما : بیمارانی که وارد کما می شوند و برای مدت طولانی در حالت کما باقی می مانند، ممکن است در نهایت از خواب بیدار شوند و زندگی عادی خود را از سر بگیرند، اما برخی از افراد پس از بیدار شدن، مشکلات و ناتوانی های طولانی مدتی خواهند داشت . بعضی ها هرگز بیدار نمی شوند.
• مشکلات عصبی درازمدت : تعداد شواهد نشان دهنده ارتباط بین TBI و افسردگی، آلزایمر، بیماری پارکینسون و سایر بیماری‌های شناختی و عصبی در حال افزایش است.

تشخیص ضربه مغزی

آسیب مغزی تروماتیک شدید یک وضعیت اورژانسی در پزشکی است. با تشخیص و درمان سریع می توان از بروز خطرات جدی جلوگیری کرد.

مقیاس کمای گلاسکو

مقیاس کمای گلاسکو (GCS) معمولاً برای ارزیابی احتمال و شدت آسیب مغزی پس از آسیب سر استفاده می شود.

امتیازها بر اساس پاسخ های کلامی، پاسخ های فیزیکی و اینکه فرد چقدر می تواند چشمان خود را به راحتی باز کند، داده می شود.

چشم ها

• باز نشود.
• در پاسخ به درد باز شود.
• در پاسخ به صدا باز شود.
• خود به خود باز شود.

پاسخ شفاهی

• هیچ پاسخی نمی دهد.
• صداهای نامفهومی تولید می کند.
• کلمات یا عباراتی را بیان می کند.
• صحبت می کند اما گیج و سرگردان است.
• به طور معمول ارتباط برقرار می کند.

پاسخ حرکتی یا فیزیکی

• هیچ حرکتی نمی کند.
• بازو را در پاسخ به درد دراز می کند.
• در پاسخ به درد دور می شود.
• بازو را در پاسخ به درد خم می کند.
• می تواند مشخص کند که درد کجاست.
• دستورات حرکت بخشی از بدن را انجام می دهد.

امتیازها با هم جمع می شوند و آسیب مغزی به صورت زیر طبقه بندی می شود:

• اغما، اگر مجموع 8 یا کمتر باشد.
• متوسط، اگر شماره از 9 تا 12 باشد.
• جزئی، اگر شماره 13 یا بیشتر باشد.

معمولاً انتظار می رود افرادی که نمره آنها هنگام ورود به بیمارستان از 13 تا 15 است، شرایط خوبی پس از درمان داشته باشند.

بیشتر بخوانید : هر آنچه باید درباره خونریزی مغزی بدانید

اسکن تصویربرداری

• اسکن تصویربرداری MRI یا CT : این تصویربرداری از مغز به تعیین وجود آسیب مغزی و محل آن کمک می کند. تصویربرداری برای بررسی آسیب داخلی ضروری است.
• آنژیوگرافی : برای تشخیص هر گونه مشکل عروق خونی، به عنوان مثال، پس از ضربه نافذ به سر استفاده می شود.
• الکتروانسفالوگرافی (EEG) یا نوار مغز : فعالیت الکتریکی درون مغز را اندازه گیری می کند. با مشاهده نتایج می توان مشخص کرد که آیا بیمار تشنج های غیرحرکتی دارد یا خیر.
• مانیتورینگ فشار داخل جمجمه : پزشک را قادر می سازد تا فشار داخل جمجمه را اندازه گیری کند. این تست می تواند هرگونه تورم در بافت مغز را آشکار کند.
• تست‌های عصب شناختی : به بررسی هرگونه از دست دادن حافظه یا توانایی پردازش افکار کمک می کنند.

مراقبان کودکان یا سالمندان بیمار باید اطمینان حاصل کنند که ارائه دهندگان خدمات درمانی از داروهایی که فرد به طور معمول مصرف می کند، به ویژه داروهای رقیق کننده خون، مانند وارفارین (کومادین) اطلاع دارند، زیرا این داروها خطر عوارض را افزایش می دهند.

جلوگیری از ضربه مغزی

با رعایت برخی نکات می توان احتمال ضربه مغزی را کاهش داد.

• همیشه هنگام رانندگی یا مسافرت با ماشین از کمربند ایمنی استفاده کنید.
• کودکان باید با توجه به سن و جثه خود از کمربند مناسب استفاده کنند.
• هرگز پس از مصرف الکل رانندگی نکنید.
• هنگام ورزش یا استفاده از وسیله نقلیه ای که در آن احتمال آسیب سر وجود دارد، از کلاه ایمنی استفاده کنید.
• در حمامی که افراد مسن استفاده می کنند، دستگیره نصب کنید.
• در کف هایی که ممکن است خیس شوند، از کف پوش های ضد لغزش استفاده کنید.
• خطرات لغزش، مانند فرش های شل و سیم های رها شده را از روی زمین بردارید.
• اگر در خانه کودک دارید، در اطراف پله ها حفاظ و برای پنجره ها گیت های ایمنی نصب کنید.
• مطمئن شوید که زمین های بازی با یک سطح ضربه گیر مانند مالچ چوبی پوشیده شده است.
• هرگونه اسلحه گرم را بدون گلوله در گاوصندوق یا کابینت قفل شده نگهداری کنید و گلوله ها را در مکان دیگری بگذارید.

بیشتر بخوانید : ارتباط تاری دید با بیماری های مغز و اعصاب

توصیه می شود که پس از ضربه به سر به پزشک مراجعه کنید. اگر به سر شخص دیگری ضربه وارد شود و رفتار غیرعادی نشان دهد، فردی که متوجه آن شده باید با پزشک تماس بگیرد.

برای دریافت مشاوره و یا نوبت حضوری با شماره تلفن های : ۰۲۱۸۸۰۷۳۱۳۶ و یا از طریق تماس تلفنی و یا واتساپ با شماره ۰۹۳۳۷۸۳۶۸۲۰ در تماس باشید.
سایر شماره تماس های کلینیک ۰۲۱۸۸۵۷۱۵۲۳ و ۰۲۱۸۸۵۹۱۳۵۸
آدرس ما را در صفحه تماس با ما مشاهده کنید.