ترومای سر چیست؟
ترومای سر یک عبارت کلی برای اشاره به مجموعه وسیعی از صدمات به پوست سر، جمجمه، مغز، بافت و عروق خونی سر است. درمان بسته به شدت تروما از یک رویکرد غیرتهاجمی – مانند استراحت یا دارو – تا جراحی باز متغیر است.
اگرچه بیشتر موارد ترومای سر، جزئی و خفیف هستند و افراد پس از اینگونه صدمات کاملا بهبود پیدا می کنند، اما آسیب های شدیدتر سر از دلایل شایع ناتوانی و مرگ در بزرگسالان و کودکان هستند.
برای تشخیص و درمان ترومای سر و گردن می توانید به کلینیک یادمان طب در تهران مراجعه کنید.
انواع ترمای سر
پارگی پوست سر
ترک یا پارگی پوست سر است. پارگی پوست سر با اینکه نسبتاً جزئی است، اما به دلیل وجود رگ‌های خونی بسبار زیاد در پوست سر خونریزی زیادی ایجاد می کند.
شکستگی جمجمه
شکستگی در استخوان جمجمه است و چهار نوع اصلی دارد:
- شکستگی خطی جمجمه : شایع ترین نوع شکستگی جمجمه است. در شکستگی خطی، استخوان شکسته شده، جا به جا نمی شود. این بیماران معمولا برای مدت کوتاهی در بیمارستان تحت نظر گرفته می شوند و طی چند روز می توانند فعالیت های عادی خود را از سر بگیرند. اغلب، نیاز به هیچ گونه مداخله خاصی نیست.
- شکستگی فرورفته جمجمه : این نوع شکستگی ممکن است با یا بدون پارگی در پوست سر ایجاد شود. در این شکستگی قسمتی از جمجمه در اثر ضربه فرو می رود. بسته به شدت این نوع شکستگی جمجمه، احتمالا برای اصلاح تغییر شکل ایجاد شده نیاز به جراحی خواهد بود.
- شکستگی دیاستاتیک جمجمه : این نوع شکستگی در امتداد شکاف های جمجمه رخ می دهد. به طوریکه استخوان های جمجمه در ناحیه شکاف معمولی جمجمهه از هم فاصله می گیرند. این شکستگی ها بیشتر در میان نوزادان تازه متولد شده یا کمی بزرگتر رخ می دهد.
- شکستگی جمجمه بازیلار (مرکب) : جدی ترین نوع شکستگی جمجمه است. در این شکستگی استخوان در قاعده جمجمه می شکند. در اثر این نوع شکستگی، اطراف چشم و پشت گوش فرد کبود می شود. همچنین در برخی موارد به دلیل پاره شدن پوشش مغز، مایعات شفافی از بینی یا گوش خارج می گردد. این افراد باید مدت زیادی در بیمارستان تحت نظر باشند.
ضربه مغزی
در ضربه مغزی ممکن است آسیب مغز باعث از دست دادن آنی هوشیاری شود. فرد ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت در این حالت بماند.
آسیب منتشر آکسونی
آسیب منتشر آکسونی پارگی نورون ها و رگ های خونی در اثر افزایش-کاهش ناگهانی سرعت حرکت بدن است.
این آسیب بسیار شدید در اثر تکان خوردن شدید سر یا بدن روی می دهد- اغلب در میان آسیب دیدگان تصادفات با وسایل نقلیه موتوری یا سندرم کودک تکان‌خورده دیده می‌شود.
آسیب منتشر آکسونی معمولاً به بخش های مختلفی از مغز آسیب می زند و فرد آسیب دیده برای مدت طولانی به کما می رود.
بیشتر بخوانید : ارتباط تاری دید با بیماری های مغز
خونریزی داخلی مغز
در خونریزی داخلی مغز، داخل مغز در اثر آسیب خونریزی کرده و لخته های خونی به نام هماتوم در داخل جمجمه به وجود می آید.
هماتوم داخل جمجمه ای
هماتوم داخل جمجمه یا لخته خون در داخل یا اطراف مغز چندین نوع دارد. پزشکان هماتوم ها را بر اساس محل آنها دسته بندی می کنند.
این عارضه می توانند از آسیب های خفیف سر تا آسیب های کاملاً جدی و احتمالا مرگ آور متغیر باشد:
- هماتوم اپیدورال : لخته‌های خون در زیر جمجمه، اما بالای دورا ماتر هستند. آنها معمولاً در اثر پارگی سرخرگ زیر جمجمه، به نام شریان مننژیال میانی ایجاد می شوند. هماتوم اپیدورال معمولاً با شکستگی جمجمه رخ می دهد.
- هماتوم ساب دورال : در این نوع هماتوم، لخته‌های خون در زیر جمجمه و زیر دورا ماتر، اما خارج از مغز هستند. هماتوم ساب دورال ناشی از پارگی در رگهایی که از مغز به دورا ماتر می روند یا از بریدگی در خود مغز است. شکستگی جمجمه نیز در برخی موارد، اما نه همه، باعث این نوع هماتوم می شود.
- هماتوم داخل مغزی : لخته های خون در بافت مغز ایجاد می شوند.
علائم ترومای سر
علائم در افراد مبتلا به آسیب مغزی، بسیار وسیع بوده و با توجه به شدت صدمات متفاوت است.
علائم آسیب خفیف سر :
- ناحیه برآمده و متورم ناشی از ضربه یا کبودی
- بریدگی کوچک و سطحی در پوست سر
- سردرد
علائم آسیب متوسط تا شدید سر که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد:
- گیجی
- از دست دادن هوشیاری
- تاری دید
- سردرد شدید
- استفراغ
- فراموشی، مانند مشکل در یادآوری وقایع منجر به حادثه و آنچه در حادثه گذشت
- لکنت زبان
- مشکل در راه رفتن
- سرگیجه
- ضعف در یک طرف یا ناحیه بدن
- تعریق
- رنگ پریدگی پوست
- تشنج
- تغییرات رفتاری، از جمله تحریک پذیری
- خروج خون یا مایع شفاف از گوش یا بینی
- بزرگتر بودن یک مردمک از دیگری
- بریدگی یا پارگی عمیق در پوست سر
- زخم باز در سر
انواع جراحات سر
یکی از روش‌های دسته بندی آسیب‌های سر بر اساس باز یا بسته بودن جراحت است.
- جراحت بسته : در آسیب بسته جمجمه نمی شکند یا بافت مغز آسیب نمیبیند. با این حال، این نوع آسیب همچنان می تواند باعث آسیب مغزی به شکل تورم یا کبودی شود.
- جراحت باز : آسیب باز آسیبی است که آثار آن در درون جمجمه ظاهر شود و مشکلاتی مانند خونریزی مغزی، شکستگی جمجمه یا فشردگی ساختارهای مغز زیر استخوان های شکسته ایجاد کند.
این نوع آسیب بیشتر در موارد برخورد با جسم سخت با سرعت زیاد رخ می دهد، مثلاً هنگام برخورد با شیشه جلوی ماشین در هنگام تصادف رانندگی یا شلیک گلوله به سر.
صدمات اولیه یا ثانویه سر
آسیب سر ممکن است بر اساس نوع صدمات ایجاد شده طبقه بندی شود.
دو نوع اصلی صدمات ایجاد شده در ترومای سر، صدمات اولیه و صدمات ثانویه هستند.
ضایعات اولیه در نتیجه مستقیم ضربه به سر و جابجایی ساختارهای فیزیکی مغز ایجاد می شود.
صدمات ثانویه به مرور به وجود می آیند و علت آنها مستقیما به آسیب ناشی از ضربه بر نمی گردد، بلکه دلیل آن چندین فرآیند سلولی است. ضایعات ثانویه ممکن است در نتیجه ضایعه اولیه ایجاد شوند یا با آن ارتباطی نداشته باشند.
بیشتر بخوانید : بیماری عروق مغزی + انواع، تشخیص و درمان
آسیب اولیه سر
آسیب اولیه در نتیجه مستقیم ضربه اولیه به سر رخ می دهد. نمونه هایی از آسیب اولیه عبارتند از:
- کوفتگی (کبودی یا هماتوم)
- آسیب عروقی و بریدگی آکسون (آکسون های عصبی پاره شده و کشیده شده)
- احتمال آسیب به سد خونی-مغزی و مننژها و در نتیجه مرگ برخی اعصاب به صورت رندم نیز وجود دارد.
مناطق مختلف مغز بسته به حساسیت آنها به فشار فیزیکی، سطوح مختلفی از آسیب را متحمل خواهند شد.
دو دلیل اصلی آسیب اولیه، برخورد یک جسم به سر و برخورد مغز به داخل جمجمه است.
آسیب ثانویه
آسیب ثانویه آسیبی است که به طور فیزیکی ایجاد نمی شود اما در نتیجه عوارض ناشی از آسیب اولیه مانند جریان ناکافی خون در مغز (ایسکمی)، کاهش اکسیژن رسانی (هیپوکسی) در مغز، فشار خون پایین، افزایش فشار داخل جمجمه، یا تورم در مغز (ادم مغزی) به وجود می آید.
دلایل دیگر آسیب ثانویه عبارتند از مننژیت، آبسه مغزی، افزایش سطح دی اکسید کربن، آسیب ناشی از رادیکال های آزاد و اسیدوز.
عوامل خطرزا
ترومای سر ناشی از ضربه مستقیم یا تکان خوردن شدید سر است. بیشتر اوقات، این جراحات در تصادفات وسایل نقلیه موتوری، حمله با سلاح گرم، ورزش، سقوط یا اعمال خشونت آمیز، از جمله کودک آزاری ایجاد می شوند.
پس از ضربه به سر، کبودی مغز و آسیب به بافت داخلی و رگ های خونی به دلیل مکانیسمی به نام کودتا-کنترکوپ رخ می دهد.
کبودی که در محل ضربه و مستقیماً در اثر تروما ایجاد شده است، ضایعه کودتا نامیده می شود. اگر مغز با سرعت به سمت عقب برگردد، ممکن است به داخل استخوان های جمجمه در طرف مقابل برخورد کرده و کبودی به نام ضایعه کنترکوپ را ایجاد کند.
برخورد مغز به کناره های جمجمه می تواند باعث پارگی پوشش داخلی جمجمه و همچنین بافت ها و رگ های خونی آن شود. این آسیب ها، به نوبه خود احتمال خونریزی، کبودی بیشتر یا تورم مغز را به وجود می آورند.
تشخیص ترومای سر
ممکن است نتوان میزان آسیب را بلافاصله پس از حادثه به طور کامل تشخیص داد، اما با یک معاینه پزشکی جامع و آزمایش های تشخیصی، میزان آسیب مشخص خواهد شد.
تشخیص آسیب سر با معاینه فیزیکی و تست های تشخیصی انجام می شود.
در طول معاینه، پزشک سوابق پزشکی بیمار را کامل بررسی کرده و از بیمار یا یکی از اعضای خانواده او در مورد نحوه رخ دادن آسیب سوال می کند.
بررسی آسیب های عصبی احتمالی ناشی از ضربه به سر به پیگیری های بیشتر پزشکی نیاز دارد.
برای شناسایی هرگونه تغییر در عملکرد مغز و وضعیت ذهنی فرد یک معاینه عصبی انجام می شود.
این تست شامل بررسی شنوایی، عملکرد حرکتی، بلع، حرکات چشم، حس بویایی، حساسیت به محرک ها، تعادل و هماهنگی است.
همچنین، سطح هوشیاری فرد بر اساس مقیاس کمای گلاسکو که یک سیستم نمره دهی 15 ماده ای است، اندازه گیری می شود و نتیجه نمره دهی ها خفیف، متوسط یا شدید بودن آسیب مغزی تروماتیک (TBI) را تعیین می کند. هر چه عدد بدست آمده، کمتر باشد، آسیب شدیدتر است.
درمان ترومای سر
ما در کلینیک یادمان طب برای رسیدن به بهترین نتایج ممکن از آخرین پیشرفت‌ها و تکنیک‌های جراحی برای درمان ترومای سر استفاده می‌کنند.
بسته به شدت آسیب، درمان به صورت زیر انجام می شود :
- یخ
- استراحت
- پماد آنتی بیوتیک موضعی و چسب زخم
- بخیه
- بستری شدن در بیمارستان برای تحت نظر گرفتن بیمار
- جراحی فوری
آسیب در اکثر بیماران جزئی بوده و نیازی به جراحی ندارد. بیمار باید تا زمان بهبودی کامل، هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی استراحت کند.
اما در موارد آسیب های متوسط و شدید، برای کنترل تورم مغز و ترمیم آسیب ها معمولا به جراحی نیاز است.
جراحی برای ترومای سر شامل بخیه زدن زخم های سر، جداسازی و ترمیم شکستگی های جمجمه و ترمیم آسیب های مغزی است.
جراح مغز و اعصاب برای ترمیم آسیب های مغزی، از یکی از دو روش جراحی زیر استفاده می کند:
- کرانیوتومی: عملی است که در آن بخشی از جمجمه به طور موقت برداشته شده و جراح مغز و اعصاب خون لخته شده را خارج و پارگی رگ خونی یا آسیب های دیگر را ترمیم می کند.
- کرانیکتومی : در موارد تورم خطرناک مغز انجام می شود و در آن جراح برای کاهش فشار روی مغز بخشی از جمجمه بر می دارد. همچنین جراح مغز و اعصاب در صورت لزوم اقدامات لازم برای ترمیم آسیب های مغزی را انجام می دهد.
احتمال تورم ناشی از فشار داخل جمجمه ای (ICP) به طور مداوم بررسی می شود. برای نظارت بر فشار داخل جمجمه، ابتدا باید دستگاهی مانند کاتتر داخل بطنی، پیچ ساب دورال یا حسگر اپیدرمی با جراحی در جمجمه قرار گیرد.
پس از کاشت، دستگاه ICP به یک مانیتور متصل شده و فشار داخل جمجمه را به طور بلادرنگ نشان می دهد. با افزایش فشار، می توان فورا آن را درمان کرد.
در مدت زمان قرارگیری دستگاه ICP در جمجه، برای آرامش بیمار به او دارو می دهند. پس از کاهش تورم و از بین رفتن احتمال تورم بیشتر، دستگاه برداشته می شود.
افزایش فشار داخل جمجمه ای را می توان با دارو های کاهش دهنده تورم مغز یا با استفاده از شنت_ تخلیه مایع اضافی با کاشت کاتتر در جمجمه_ درمان کرد.
پس از آسیب سر، هر چند جزئی باشد، باید از آسیب دوباره آن جلوگیری کرد. مغز آسیب پذیر است، بنابراین حتی یک ضربه جزئی به سر می تواند منجر به آسیبی بدتر از آسیب قبلی گردد.
برخی اقدامات مفید برای جلوگیری از آسیب سر عبارتند از:
- همیشه پس از سوار شدن به وسیله نقلیه، کمربند ایمنی را ببندید
- زمانی که تحت تأثیر الکل یا مواد مخدر هستید رانندگی نکنید
- حین دوچرخه، موتور سیکلت یا اسب سواری از کلاه ایمنی استفاده کنید. همچنین هنگام ورزش های پر برخورد، اسکیت سواری یا اسکیت برد، یا هنگام ضربه زدن در بازی بیسبال یا سافت بال از کلاه ایمنی استفاده کنید.
- برای جلوگیری از زمین خوردن در خانه، اقدامات احتیاطی را انجام دهید.
- اسلحه های گرم را خالی و قفل کنید و دور از دسترس نگه دارید.
برای دریافت مشاوره و یا نوبت حضوری با شماره تلفن های : ۰۲۱۸۸۰۷۳۱۳۶ و یا از طریق تماس تلفنی و یا واتساپ با شماره ۰۹۳۳۷۸۳۶۸۲۰ در تماس باشید.
سایر شماره تماس های کلینیک ۰۲۱۸۸۵۷۱۵۲۳ و ۰۲۱۸۸۵۹۱۳۵۸
آدرس ما را در صفحه تماس با ما مشاهده کنید.
