الکتروانسفالوگرام (EEG) نوار مغز چیست؟
الکتروانسفالوگرام (EEG) یا تست نوار مغز روشی غیرتهاجمی برای شناسایی و ثبت فعالیت الکتریکی در مغز می باشد.
این کار با استفاده از الکترودهای متصل به پوست سر انجام می گیرد.
سلول های مغز از طریق ایمپالس های الکتریکی با هم در ارتباطند و همیشه حتی زمانی که در خواب به سر می بریم فعال هستند.
این فعالیت به صورت خطوط موج دار بر روی ثبت کننده EEG نشان داده می-شود.
EEG می تواند تغییرات به وجود آمده در فعالیت مغز به دنبال اختلالات مغزی خصوصاً بیماری صرع را شناسایی کند و پزشک را در تشخیص اختلالات زیر یاری نماید:
- بیماری صرع و حملات تشنجی
- تومور مغزی
- آسیب به سر
- انسفالوپاتی (بدعملکردی مغز با دلایل مختلف)
- انسفالیتی (التهاب مغز)
- سکته مغزی
- اختلالات خواب
- دمانس (زوال مغز)
از دیگر کاربردهای EEG، تایید مرگ مغزی در افراد با کمای پایدار می باشد.
EEG یک روش غیرتهاجمی، ایمن و بدون درد است . الکترودهای مورد استفاده هیچ گونه حسی منتقل نمی کنند و تنها به ثبت امواج مغزی می پردازند.
مدت زمان انجام تست EEG، معمولاً حدود 30 دقیقه الی 1 ساعت است.
نحوه آماده شدن برای انجام تست نوار مغز
- پزشک خود را درباره داروها و مکمل هایی که مصرف می کنید مطلع سازید.
- از مصرف نوشیدنی های کافئین دار در روز تست خودداری کنید؛ چون کافئین نتایج تست را تحت تاثیر قرار می دهد.
- شب قبل یا روز تست قبل از اجرا، موهای خود را بشویید و از ژل یا اسپری مو استفاده نکنید.
تست EEG می تواند با چشمان باز یا بسته انجام شود و در صورتی که نیاز باشد شما حین تست EEG بخوابید، پزشک ممکن است از شما بخواهد که شب قبل تست کمتر بخوابید.
حین اجرای تست EEG یا نوار مغز
تکنسین پس از اندازه گیری سر بیمار و مشخص کردن محل اتصال الکترودها بر روی پوست سر، با مالیدن ژل مخصوص در نقاط مشخص شده، به افزایش کیفیت ثبت EEG کمک می کند.
گاهاً ممکن است تکنسین از یک کلاه (cap) الاستیکی مخصوص از قبل آماده شده، استفاده کند.
الکترودها با سیم به یک وسیله که امواج مغزی را تقویت می کند متصل هستند و در نهایت امواج بر روی کامپیوتر ثبت می شوند.
آمادگی قبل از نوار مغزی
پزشک توصیه‌های لازم را برای آمادگی قبل از گرفتن نوار مغزی ارائه می‌دهد. در کل اقدامات زیر قبل از گرفتن نوار مغزی انجام می‌شود:
1- پزشک روش انجام تست را توضیح می‌دهد و بیمار سوال می‌پرسد تا ابهامات خود را برطرف کند.
2- بیمار فرم رضایت‌نامه را امضاء می‌کند و به این ترتیب اجازه انجام تست را می‌دهد. بیمار باید فرم را به دقت مطالعه کند و اگر مورد مبهمی وجود داشت، درباره آن سوال کند.
3- از بیمار خواسته می‌شود که موهای خود را شب قبل با شامپو بشوید، اما نرم کننده نزند و از هیچ نوع فراورده مراقبت از مو، مانند ژل یا اسپری مو استفاده نکند.
4- بیمار باید تمام مکمل‌ها و داروهای مصرفی فعلی (تجویزی و بدون نسخه) را به پزشک اطلاع دهد.
5- مصرف داروهایی که روند انجام تست را مختل می‌کند، باید طبق دستور پزشک قطع شود. هیچ‌گاه نباید مصرف دارو را بدون مشورت با پزشک قطع کرد.
6- مصرف هر نوع غذا یا نوشیدنی حاوی کافئین از ۱۲ ـ ۸ ساعت قبل از تست ممنوع است.
7- بیمار باید دستورات پزشک درباره کمتر خوابیدن در شب قبل از آزمایش را به دقت رعایت کند. برای گرفتن بعضی از نوارهای مغزی لازم است که بیمار هنگام تست بخوابد.
اگر لازم باشد که EEG هنگام خواب گرفته شود، بیمار بزرگسال نباید شب قبل بیشتر از ۵ ـ ۴ ساعت بخوابد.
کودکان نیز نباید شب قبل از تست بیشتر از ۷ ـ ۵ ساعت بخوابند.
8- مصرف خوراکی‌های کافئین‌دار از ۱۲ ـ ۸ ساعت قبل از تست ممنوع است.
9- اشتا بودن در شب قبل تست یا در روز آن توصیه نمی‌شود. افت قند خون بر نتایج تست اثر می‌گذارد.
10- پزشک معالج با توجه به وضعیت سلامتی بیمار، توصیه‌های لازم را ارائه می‌دهد.
مراحل گرفتن نوار مغز
هنگام گرفتن نوار مغزی
مطمئن باشید که گرفتن نوار مغزی بدون درد است و فقط ممکن است دچار ناراحتی مختصری بشوید.
الکترودها هیچ حسی را منتقل نمی‌کند و فقط امواج مغزی را ثبت می‌کند. مراحل گرفتن نوار مغزی به شرح زیر است:
متخصص سر را اندازه می‌گیرد و روی جمجمه را با مداد مخصوص علامت می‌زند تا محل اتصال الکترودها مشخص شود.
این نقاط با کرم مالش داده می‌شود تا نوار مغزی بهتری ثبت شود.
متخصص دیسک‌های فلزی (الکترودها) را روی سر قرار می‌دهد، الکترودها با چسب مخصوص روی سر چسبانده می‌شود.
گاهی اوقات یک کلاه کشی روی الکترودهای متصل شده کشیده می‌شود.
الکترودها با سیم به دستگاهی متصل می‌شود که امواج مغزی را تقویت می‌کند و آنها را روی رایانه ثبت می‌کند.
پس از آن که الکترودها در محل مناسب قرار گرفت، گرفتن نوار مغزی تقریباً ۶۰ دقیقه طول می‌کشد.
اگر لازم باشد که نوار مغزی هنگام خواب گرفته شود، تست بیشتر از سه ساعت زمان می‌برد.
بیمار در یک وضعیت راحت دراز می‌کشد و چشم‌ها را می‌بندد، متخصص در زمان‌های مختلف از بیمار می‌خواهد که چشم‌ها را باز کند و ببندد، محاسبات ساده‌ای انجام دهد، یک پاراگراف متن بخواند، به یک تصویر نگاه کند، به مدت چند دقیقه نفس عمیق (هیپرونتیلاسیون) بکشد یا به جرقه‌های نورانی نگاه کند.
غالباً فیلم هنگام گرفتن نوار مغزی ضبط می‌شود. همزمان با ثبت امواج مغزی، یک دوربین فیلمبرداری حرکات بدن را ثبت می‌کند.
این تست ترکیبی برای تشخیص و درمان عارضه به کار برده می‌شود.
پس از گرفتن نوار مغزی
پس از گرفتن نوار مغزی، الکترودها برداشته می‌شود و خمیر الکترود با آب گرم، استون یا نارون کوهی شسته می‌شود.
گاهی اوقات لازم است که موها را دوباره در خانه شست. اگر بیمار آرام‌بخش مصرف کرده باشد، باید تا زمان از بین رفتن اثر دارو، استراحت کند.
همچنین بیمار باید همراهی داشته باشد که وی را به منزل برساند. پوست در محل اتصال الکترود قرمز و تحریک می‌شود، اما این عوارض ظرف چند ساعت برطرف می‌شود.
پزشک مشخص می‌کند که چه زمانی می‌توان مصرف داروهایی را که برای گرفتن نوار مغز قطع شده است، دوباره شروع کرد.
پزشک معالج توصیه‌های تکمیلی و خاص را با توجه به وضعیت بیمار توصیه می‌کند.
تفسیر نوار مغزی
متخصص مغز و اعصاب EEG را تفسیر می‌کند و نتیجه را برای پزشک معالج ارسال می‌کند.
نتایج نرمال
فعالیت الکتریکی مغز به صورت الگویی از موج‌ها ثبت می‌شود. سطوح مختلف هوشیاری، مانند حالت خواب و بیداری، دامنه فرکانس موجی خاصی در هر ثانیه دارد که نرمال محسوب می‌شود.
برای مثال الگوهای موجی هنگام بیدار بودن سریع‌تر از زمان خواب حرکت می‌کند. نرمال بودن الگوها یا فرکانس موج‌ها در نوار مغز مشخص می‌شود.
فعالیت نرمال معمولاً به معنای این است که اختلال مغزی وجود ندارد.
نتایج غیرعادی
غیرعادی بودن نوار مغزی از علل زیر نشأت می‌گیرد:
- صرع یا دیگر اختلال‌های تشنجی
- هموراژ یا خونریزی غیرعادی
- اختلال خواب
- انسفالیت (ورم کردن مغز)
- تومور
- مرگ بافت به دلیل وجود انسداد در مسیر جریان خون
- میگرن
- سوءمصرف الکل یا مواد مخدر
- ضربه مغزی
انواع EEG
EEG معمولی
معمولی حدود 20 تا 40 دقیقه زمان می برد. EEGثبت
در طول تست، از فرد خواسته می شود به آرامی استراحت کند و گاهی چشمان خود را ببندد.
در اغلب موارد، همچنین از او خواسته می شود به مدت چند دقیقه دم و بازدم عمیق انجام دهد.
در پایان فرآیند، ممکن است نور چشمک زن در نزدیکی فرد قرار گیرد تا تاثیر یا عدم تاثیر آن بر فعالیت مغز بررسی شود.
EEG خواب یا EEG بدون خواب
EEG خواب در زمان خواب اجرا می شود. در صورتی که EEG معمولی اطلاعات کافی را به دست ندهد یا به منظور تست اختلالات خواب، از این روش استفاده می شود.
در برخی موارد، ممکن است از فرد خواسته شود شب پیش از تست، بیدار بماند تا از خوابیدن وی در طول انجام تست، اطمینان حاصل شود. این روش، EEG بدون خواب نام دارد.
EEG سیار
در EEG سیار، فعالیت مغز در طول روز و شب طی دوره ای یک تا چند روزه ثبت می شود.
الکترودها به یک ثبت کننده کوچک و قابل حمل EEG متصل می شوند که می تواند به لباس فرد متصل شود.
فرد می تواند در زمان ثبت، اکثر فعالیت های طبیعی روزمره را انجام دهد، اگرچه لازم است از خیس کردن تجهیزات جلوگیری شود.
اندازه گیری ویدئویی از راه دور
اندازه گیری ویدئویی از راه دور که EEG ویدئویی نیز نام دارد، نوع به خصوصی از EEG است که در آن، هم زمان با ثبت EEG از فرد فیلم برداری می شود.
این کار به کسب اطلاعات بیشتر در مورد فعالیت مغز کمک می کند.
معمولا این تست طی چند روز اجرا می شود، در حالی که فرد در بیمارستان اقامت دارد.
سیگنال های EEG به صورت بی سیم به یک کامپیوتر منتقل می شود. ویدئو توسط کامپیوتر نیز ثبت می شود و تحت نظارت منظم متخصصین قرار دارد.
آیا هیچ گونه خطر یا اثر جانبی وجود دارد؟
فرآیند EEG بدون درد، راحت و به طور کلی بی خطر است. در زمان انجام آن، هیچ گونه الکتریسیته ای به بدن وارد نمی شود.
جدا از موهای آشفته و احتمالا کمی احساس خستگی، معمولا هیچ گونه اثر جانبی تجربه نمی شود.
اگرچه، ممکن است فرد احساس سرگیجه داشته باشد و طی چند دقیقه تنفس عمیق، خارشی را در لب ها و انگشتان دست حس کند.
برخی افراد در محل اتصال الکترودها، دچار حساسیت خفیف می شوند.
در صورت ابتلا به صرع، ریسک بسیار اندکی وجود دارد که فرد در زمان انجام تست، دچار حمله شود اما وی از نزدیک تحت نظر قرار خواهد گرفت و در صورت وقوع این اتفاق، به سرعت به او کمک خواهد شد.
به بیماران توصیه می‌شود که برای موثرتر بودن ویزیت، سوال‌های خود را یادداشت کنند و درباره هر مورد مبهمی که در نوار مشاهده می‌کنند، از پزشک راهنمایی بخواهند.
بیشتر بخوانید: آشنایی با نتایج تست نوار مغز
پزشک باید نوار مغزی را تفسیر کند. برای دریافت نوبت جهت مشاوره با دکتر بابک جلالیان پزشک مغز و اعصاب و انجام تست نوار مغز با کلینیک یادمان تماس بگیرید.