داروی روانگردان چیست؟ عوارض + هشدارها

داروی روانگردان، داروهایی هستند که بر رفتار، خلق و خو، افکار یا ادراک تأثیر می گذارند. این یک اصطلاح کلی برای بسیاری از داروهای مختلف است، از جمله داروهای تجویزی و داروهایی که معمولاً مورد سو استفاده قرار می گیرند.

این داروها باعث وابستگی و منجر به اختلالات سو مصرف مواد می شوند.

سازمان خدمات سلامت روان و سوء مصرف مواد مخدر (SAMHSA) با مطالعه داده های مرتبط با سلامت و سوء مصرف داروها در سال 2018 دریافت که برای 47 میلیون بزرگسال بالای 18 سال، نوعی بیماری سلامت روانی گزارش شده است؛ یعنی حدودا یک نفر از هر 5 بزرگسال در ایالات متحده. برای بیش از 11 میلیون نفر بیماری روانی جدی گزارش شده بود.

در این مقاله داروهای روانگردان تجویزی و کاربرد آنها را بررسی خواهیم کرد.

سلامت روان و سلامت عمومی بر زندگی روزمره ما تأثیر می گذارند. داروی روانگردان می‌توانند بخش مهمی از ابزارهای موجود برای کمک به حفظ سلامتی ما باشند. برای دریافت مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر درباره داروی روانگردان و عوارض ناشی از مصرف آنها، می توانید به کلینیک یادمان تب در تهران مراجعه کنید.

حقایق کوتاه در مورد داروی روانگردان

روانگردان ها دسته وسیعی از داروها هستند که بسیاری از بیماری های مختلف را درمان می کنند.

نحوه تاثیر آنها از طریق تنظیم سطوح مواد شیمیایی مغز یا انتقال دهنده های عصبی مانند دوپامین، گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA)، نوراپی نفرین و سروتونین است.

پنج دسته عمده از داروهای روانگردان قانونی وجود دارد:

• داروهای ضد اضطراب
• داروهای ضد افسردگی
• داروهای ضد روان پریشی
• تثبیت کننده های خلق و خو
• محرک ها

برخی از آنها می توانند عوارض جانبی بسیار جدی ایجاد کنند و لازم است مصرف آنها تحت نظارت ویژه ارائه دهندگان خدمات درمانی باشد.

چرا داروی روانگردان تجویز می شود؟

برخی از عارضه های قابل درمان با داروی روانگردان عبارتند از:

• اضطراب
• افسردگی
• روان‌گسیختگی یا اسکیزوفرنی
• اختلال دو قطبی
• اختلالات خواب

این داروها با تغییر سطح انتقال دهنده های عصبی به بهبود علائم کمک می کنند. هر کلاس دارویی کمی متفاوت از دیگری عمل می کند، اما شباهت هایی نیز با هم دارند.

نوع یا کلاس دارویی که پزشک تجویز می کند به فرد و علائم خاص او بستگی دارد. برای مشاهده فواید برخی از داروها، باید آنها را به طور منظم برای چند هفته استفاده کرد.

دسته ها و نام داروی روانگردان

در ادامه داروهای روانگردان و موارد استفاده آنها را بیشتر بررسی می کنیم.

ضدروان‌پریشی تیپیکال

• کلرپرومازین (Thorazine)
• فلوفنازین (Prolixin)
• هالوپریدول (Haldol)
• پرفنازین (Trilafon)
• تیوریدازین (Mellaril)

آنتی ‌سایکوتیک آتیپیک یا ضدروان‌پریشی غیررایج

• کلوزاپین (Clozaril)
• ایلوپریدون (Fanapt)
• الانزاپین (Zyprexa)
• آریپیپرازول (Abilify)
• پالیپریدون (Invega
• کوتیاپین (Seroquel)
• ریسپریدون (ریسپردال)
• زیپراسیدون (Geodon)

داروهای ضد اضطراب

• آلپرازولام (Xanax)
• کلونازپام (Klonopin)
• دیازپام (Valium)
• لورازپام (Ativan)

داروهای محرک

• آمفتامین (Adderall، Adderall XR)
• دکس متیل فنیدات (Focalin, Focalin XR)
• دکستروآمفتامین (Dexedrine)
• لیزدگزامفتامین (Vyvanse)
• متیل فنیدات (Ritalin, Metadate ER, Methylin, Concerta)

داروهای ضد افسردگی مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI)

• سیتالوپرام (سلکسا)
• اسیتالوپرام (Lexapro)
• فلووکسامین (Luvox)
• پاروکستین (Paxil)
• سرترالین (Zoloft)

داروهای ضد افسردگی مهارکننده بازجذب سروتونین- نوراپی نفرین (SNRI)

• اتوموکستین (Strattera)
• دولوکستین (Cymbalta)
• ونلافاکسین (Effexor XR)
• دسوونلافاکسین (Pristiq)

داروهای ضد افسردگی مهارکننده مونوآمین اکسیداز (MAOI)

• ایزوکاربوکسازید (Marplan)
• فنلزین (Nardil)
• ترانیل سیپرومین (Parnate)
• سلژیلین (Emsam, Atapryl, Carbex, Eldepryl, Zelapar)

داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای

• آمی تریپتیلین
• آموکساپین
• دزیپرامین (Norpramin)
• ایمی پرامین (Tofranil)
• نورتریپتیلین (Pamelor)
• پروتریپتیلین (Vivactil)

تثبیت کننده های خلق و خوی

• کاربامازپین (Carbatrol، Tegretol، Tegretol XR)
• دی والپروئکس سدیم (Depakote)
• لاموتریژین (Lamictal)
• لیتیوم (Eskalith، Eskalith CR، Lithobid)

کلاس ها و انواع اصلی داروی روانگردان ، موارد استفاده و عوارض جانبی آنها

در اینجا به طور خلاصه به دسته های دارویی و برخی از موارد درمان علائم با روانگردان ها می پردازیم.

همیشه در مورد علائم خاصی که تجربه می کنید با پزشک صحبت کنید. آنها برای درمان بیماری، بهترین گزینه های درمانی موجود را پیدا خواهند کرد.

درمان می تواند شامل گزینه های غیر دارویی مانند درمان شناختی رفتاری نیز باشد.

تاثیر برخی از داروها، مانند داروهای ضد روان پریشی در تسکین علائم ممکن است تا 2 هفته طول بکشد. برای مشاهده تاثیر دارو، حتما قبل از قطع دارو کمی صبر کنید.

عوامل ضد اضطراب، می توانند انواع مختلف اختلال اضطراب، از جمله فوبیای اجتماعی مربوط به سخنرانی در جمع را درمان کنند. آنها در درمان موارد زیر نیز موثر هستند:

• اختلالات خواب
• حملات پانیک
• استرس

مکانیسم تاثیر گذاری بنزودیازپین ها (BZD)

این دسته دارویی با عنوان بنزودیازپین ها (BZD) شناخته شده و برای استفاده کوتاه مدت توصیه می شوند. BZD ها با افزایش سطح GABA در مغز و در نتیجه آن ایجاد آرامش اثر می گذارند. این داروها عوارض جانبی جدی، مانند وابستگی و علائم ترک دارو (اعتیاد به دارو) دارند.

اثرات و عوارض جانبی بنزودیازپین ها (BZD) عبارتند از:

• سرگیجه
• خواب آلودگی
• گیجی
• عدم تعادل
• مشکلات حافظه
• فشار خون پایین
• تنفس آهسته

هشدار : این داروها در صورت استفاده طولانی مدت می توانند اعتیاد آور باشند. مصرف آنها بیش از چند هفته توصیه نمی شوند.

مکانیسم تاثیر گذاری داروهای ضد افسردگی SSRI

SSRI ها عمدتاً برای درمان انواع مختلف افسردگی از جمله اختلال افسردگی عمده (ماژور) و اختلال دوقطبی استفاده می شوند.

افسردگی چیزی بیش از احساس غم و اندوه برای چند روز است. علائم در افسردگی مداوم است و هفته ها طول می کشد. همچنین علائم جسمی مانند مشکلات خواب، بی اشتهایی و بدن درد ایجاد می کند.

SSRI ها با افزایش میزان سروتونین موجود در مغز عمل می کنند. SSRI ها اولین انتخاب درمانی برای بسیاری از انواع افسردگی هستند.

عوارض جانبی SSRI ها عبارتند از:

• خشکی دهان
• حالت تهوع
• استفراغ
• اسهال
• خواب ناآرام
• افزایش وزن
• اختلالات جنسی

هشدار : برخی از SSRI ها باعث افزایش ضربان قلب می شوند. برخی از داروهای رقیق کننده خون، مانند داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مانند آسپرین یا وارفارین (کومادین، جانتوون) می توانند خطر خونریزی را افزایش دهند.

مکانیسم تاثیرگذاری داروهای ضد افسردگی SNRI

SNRI ها در درمان افسردگی موثرند اما کمی متفاوت از SSRI ها عمل می کنند. آنها برای بهبود علائم، دوپامین و نوراپی نفرین را در مغز افزایش می دهند. در برخی افراد اگر SSRI ها بی تاثیر بوده باشند، SNRI بهتر عمل می کنند.

عوارض جانبی SNRI ها عبارتند از:

• سردرد
• سرگیجه
• خشکی دهان
• حالت تهوع
• تحریک پذیری
• مشکلات خواب
• مشکلات اشتها

هشدار : این داروها فشار خون و ضربان قلب را افزایش می دهند. در حین مصرف این داروها باید عملکرد کبد نیز کنترل شود.

بیشتر بخوانید : نوار مغز و افسردگی

مکانیسم تاثیرگذاری داروهای ضد افسردگی MAOI

این داروها قدیمی‌تر هستند و امروزه اغلب از آنها استفاده نمی‌شوند.

MAOI با افزایش سطح دوپامین، نوراپی نفرین و سروتونین در مغز علائم افسردگی را بهبود می بخشد.

عوارض جانبی MAOI عبارتند از:

• حالت تهوع
• استفراغ
• سرگیجه
• اسهال
• خشکی دهان
• افزایش وزن

هشدار : مصرف MAOI ها با برخی غذاهای خاص حاوی ماده شیمیایی تیرامین، فشار خون را تا حد خطرناکی افزایش می دهد. تیرامین در بسیاری از انواع پنیر، ترشیجات و برخی از شراب ها وجود دارد.

داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای

این داروها یکی از قدیمی ترین کلاس های دارویی ضد افسردگی هستند که هنوز در بازار موجود هستند. آنها زمانی استفاده می شوند که داروهای جدیدتر موثر نبوده باشند.

داروهای سه حلقه ای برای بهبود خلق و خو، میزان سروتونین و نوراپی نفرین را در مغز افزایش می دهند.

پزشکان از داروهای سه حلقه ای بدون مجوز (خارج از برچسب) برای درمان سایر بیماری های دیگر نیز استفاده می کنند. استفاده از داروهای بدون مجوز یا استفاده خارج از دستور به این معنی است که دارو برای بیماری استفاده می‌شود که تأییدیه سازمان غذا و دارو (FDA) را برای آن بیماری ندارد.

موارد استفاده خارج از برچسب برای داروهای سه حلقه ای عبارتند از:

• اختلال هراس
• میگرن
• درد مزمن
• اختلال وسواس فکری عملی

عوارض جانبی داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای:

• خشکی دهان
• سرگیجه
• خواب آلودگی
• حالت تهوع
• افزایش وزن

هشدار : افراد مبتلا به گلوکوم، پروستات بزرگ‌شده، مشکلات تیروئید، مشکلات قلبی باید از مصرف داروهای سه حلقه ای اجتناب کنند. این داروها می توانند قند خون را افزایش دهند. اگر دیابت دارید، باید سطح قند خود را به دقت کنترل کنید.

آنتی سایکوتیک ها یا ضد روان پریشی تیپیکال

این داروها علائم مرتبط با اسکیزوفرنی را درمان می کنند. آنها برای درمان بیماری های دیگر نیز مورد استفاده قرار می گیرند.

آنتی سایکوتیک های معمولی مانع از تولید دوپامین در مغز می شوند. اولین داروی ضد روان پریشی در این کلاس دارویی، کلرپرومازین، بیش از 60 سال پیش معرفی شد و امروزه نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

عوارض جانبی داروهای آنتی سایکوتیک عبارتند از:

• تاری دید
• حالت تهوع
• استفراغ
• مشکل خواب
• اضطراب
• خواب آلودگی
• افزایش وزن
• مشکلات جنسی

هشدار : این کلاس دارویی اختلالات حرکتی ایجاد می کنند که عوارض جانبی خارج هرمی نامیده می شود. این عوارض می توانند جدی و طولانی مدت باشند.

موارد زیر نمونه هایی از این عوارض جانبی هستند:

• رعشه
• حرکات کنترل نشده صورت
• سفتی عضلات
• مشکلات حرکتی یا راه رفتن

آنتی سایکوتیک های آتیپیک

این داروها نسل جدید داروهای مورد استفاده برای درمان اسکیزوفرنی هستند.

این داروها با مسدود کردن مواد شیمیایی دوپامین D2 در مغز و فعالیت گیرنده سروتونین 5-HT2A عمل می کنند.

پزشکان از داروهای آنتی سایکوتیک های آتیپیک (Atypical antipsychotics) برای درمان علائم بیماری های زیر نیز استفاده می کنند:

• اختلال دو قطبی
• افسردگی
• سندرم تورت

آنتی سایکوتیک های آتیپیک دارای عوارض جانبی جدی هستند که شامل افزایش خطر ابتلا به موارد زیر است:

• دیابت
• سطح کلسترول بالا
• مشکلات مربوط به عضله قلب
• حرکات غیر ارادی، از جمله اسپاسم عضلانی، رعشه
• سکته

عوارض جانبی آنتی سایکوتیک های آتیپیک عبارتند از:

• سرگیجه
• یبوست
• خشکی دهان
• تاری دید
• افزایش وزن
• خواب آلودگی

هشدار : آریپیپرازول (Abilify)، کلوزاپین (Clozaril) و کوئتیاپین (Seroquel) به علت وجود برخی نگرانی ها در مورد ایمنی آنها، دارای هشدار جعبه سیاه هستند. در صورت مصرف این داروها خطر ایجاد افکار و رفتارهای خودکشی در افراد زیر 18 سال بیشتر می شود.

بیشتر بخوانید : علائم اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی

تثبیت کننده های خلق و خو

پزشکان از این داروها برای درمان افسردگی و سایر اختلالات خلقی مانند اختلال دوقطبی استفاده می کنند.

روش دقیق عملکرد تثبیت کننده های خلق و خو هنوز به خوبی مشخص نشده است. برخی از محققان بر این باورند که این داروها مناطق خاص موثر در تغییرات خلقی اختلال دوقطبی و شرایط مرتبط با آنها در مغز را آرام می کنند.

عوارض جانبی تثبیت کننده های خلقی عبارتند از:

• سرگیجه
• حالت تهوع
• استفراغ
• خستگی
• مشکلات معده

هشدار : کلیه ها لیتیوم را از بدن خارج می کنند، بنابراین عملکرد کلیه و سطح لیتیوم باید به طور منظم کنترل شود. در صورت عملکرد نامناسب کلیه، پزشک باید دوز دارو را تغییر دهد.

داروهای محرک

این داروها عمدتاً اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) را درمان می کنند.

محرک ها دوپامین و نوراپی نفرین را در مغز افزایش می دهند. در صورت استفاده طولانی مدت، احتمال ایجاد وابستگی به دارو وجود دارد.

عوارض جانبی محرک ها عبارتند از:

• مشکلات خواب
• بی اشتهای
• کاهش وزن

هشدار : محرک ها می توانند ضربان قلب و فشار خون را افزایش دهند. اگر مشکلات قلبی یا فشار خون دارید احتمالا این داروها بهترین گزینه درمان برای شما نیستند.

خطرات و هشدارهای جعبه سیاه برای داروی روانگردان

FDA برخی داروها یا دسته‌های دارویی را ملزم به داشتن هشدارهای جعبه‌ سیاه کرده است. وجود این هشدارها می تواند به سه دلیل اصلی باشد:

1. قبل از استفاده از دارو، باید خطر ایجاد واکنش نامطلوب و خطرناک نسبت به فواید مصرف آن سنجیده شود.
2. ممکن است برای تجویز ایمن نیاز به تنظیم دوز باشد.
3. مصرف دارو در گروه خاصی از افراد، مانند کودکان یا زنان باردار، برای حفظ ایمنی باید تحت نظارت ویژه باشد.

در اینجا به چند دارو و کلاس دارویی با هشدارهای جعبه ای اشاره شده است. موارد زیر لیست کاملی از هشدارها نیستند. همیشه از پزشک یا داروساز در مورد عوارض و خطرات داروها سوال کنید:

• مصرف آریپیپرازول (Abilify) و کوتیاپین (Seroquel) برای افراد زیر 18 سال به دلیل خطر ایجاد افکار و رفتار خودکشی مورد تایید FDA نیست.
• استفاده از داروهای ضد روان پریشی برای افراد مسن مبتلا به روان پریشی مرتبط با زوال عقل می تواند خطر مرگ را افزایش دهد.
• داروهای ضد افسردگی می توانند افکار و رفتارهای خودکشی را در کودکان و نوجوانان تشدید کنند.
• داروهای محرک ممکن است باعث وابستگی و اعتیاد شوند.
• بنزودیازپین هایی که همراه با داروهای مخدر مصرف می شوند، خطر اور دوز (مصرف بیش از حد) را افزایش می دهند.
• کلوزاپین (کلوزاریل) می تواند باعث یک اختلال خونی جدی به نام آگرانولوسیتوز شود. برای نظارت بر تعداد گلبول های سفید خون باید آزمایش خون داد. تشنج و مشکلات قلبی و تنفسی خطرناک نیز از خطرات این دارو هستند.

همراه با داروهای روانگردان، الکل مصرف نکنید. اثر آرام بخشی برخی از کلاس های دارویی، مانند BZD ها، داروهای ضد افسردگی و ضد روان پریشی، با الکل بیشتر می شود. ترکیب آنها می تواند مشکلاتی را در تعادل، آگاهی و هماهنگی ایجاد کند یا سبب کندی یا توقف تنفس شود که ممکن است خطر مرگ به همراه داشته باشد.

بیشتر بخوانید : سریعترین درمان افسردگی مقاوم به درمان

تداخلات داروی روانگردان با سایر داروها

داروهای روانگردان تداخلات زیادی با سایر داروها، غذاها، الکل و محصولات بدون نسخه (OTC) دارند. همیشه برای جلوگیری از بروز عوارض جانبی، پزشک یا داروساز خود را از تمام داروها و مکمل هایی که مصرف می کنید، مطلع سازید.

داروهای محرک مانند آمفتامین با موارد زیر تداخل دارند:

• SSRI ها
• SNRI ها
• MAOI ها
• سه حلقه ای
• لیتیوم

ترکیب این داروها می تواند باعث واکنش جدی به نام سندرم سروتونین شود. اگر نیاز به مصرف هر دو نوع دارو دارید، پزشک برای جلوگیری از تداخلات نامطلوب، دوزها را تغییر می‌دهد.

هشدارهای ویژه در رابطه با مصرف داروهای روانگردان

• کودکان : خطر بروز عوارض جانبی برخی از داروهای روانگردان در کودکان بیشتر است و استفاده از آنها برای کودکان مورد تایید FDA نیست. پزشک باید در مورد خطرات و مزایای داروهای خاص اطلاعات لازم را ارائه دهد.

• زنان باردار : اطلاعات محدودی در مورد اثرات استفاده از داروهای روانگردان در دوران بارداری وجود دارد. مزایا و خطرات باید به دقت برای هر فرد و هر دارو در نظر گرفته شود. مصرف برخی داروها مانند BZD و لیتیوم در دوران بارداری مضر است.

برخی از SSRI ها می توانند خطر نقایص مادرزادی را افزایش دهند. استفاده از SNRI در سه ماهه دوم بارداری می تواند باعث اعتیاد به دارو در نوزادان شود. در صورت نیاز به مصرف هر داروی روانگردان، پزشک باید مادر و جنین را به دقت تحت نظر داشته باشد.

• افراد مسن : اگر کبد یا کلیه خوب کار نکنند، از بین رفتن برخی داروها در بدن ممکن است مدت بیشتری طول بکشد. افراد مسن احتمالا برای سایر بیماری ها داروهای دیگری مصرف می کنند که می تواند احتمال تداخل دارویی یا خطر عوارض جانبی یا واکنش های نامطلوب را افزایش دهد.

دوز دارو ممکن است نیاز به تنظیم داشته باشد. قبل از شروع هر گونه داروی جدید، حتما پزشک را از تمام داروهای خود از جمله داروهای OTC و مکمل ها مطلع کنید.

مسائل حقوقی پیرامون داروی روانگردان

BZD ها و محرک ها باید تحت نظر پزشک مصرف شوند زیرا می توانند وابستگی ایجاد کنند و پتانسیل سوء مصرف دارند.

هرگز داروهای تجویزی خود را به اشتراک نگذارید یا نفروشید. برای فروش یا خرید غیرقانونی این داروها مجازات های سنگینی وجود دارد.

اگر خودتان یا یکی از عزیزانتان در خطر آسیب رساندن به خود هستید، برای دریافت کمک با شماره 123بهزیستی تماس بگیرید.

برای دریافت مشاوره و یا نوبت حضوری با شماره تلفن های : ۰۲۱۸۸۰۷۳۱۳۶ و یا از طریق تماس تلفنی و یا واتساپ با شماره ۰۹۳۳۷۸۳۶۸۲۰ در تماس باشید.
سایر شماره تماس های کلینیک ۰۲۱۸۸۵۷۱۵۲۳ و ۰۲۱۸۸۵۹۱۳۵۸
آدرس ما را در صفحه تماس با ما مشاهده کنید.