مننژیت یا التهاب پرده مغز چیست + علل، علائم و درمان

مننژیت یا التهاب پرده مغز، التهاب ناحیه پوشاننده مغز و نخاع (مننژ) است که به آن مننژیت نخاعی نیز می گویند. درمان مننژیت به علت آن بستگی دارد.

باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، انگل ها و بیماری های غیر عفونی مانند سرطان یا آسیب‌های سر از علل مننژیت هستند.

مننژها از مغز و نخاع در برابر آسیب محافظت کرده و پشتیبانی و ساختار لازم را برای آنها فراهم می کنند. آنها دارای اعصاب، عروق خونی و مایع محافظ (مایع مغزی نخاعی) هستند.

علائم معمول مننژیت در بزرگسالان تب، سردرد، حالت تهوع، حساسیت به نور و سفتی گردن است، اما اینطور نیست که همه افراد تمامی علائم را تجربه کنند.

علائم در نوزادان و کودکان استفراغ، بدخلقی، خوب غذا نخورن، کمبود انرژی و به سختی از خواب بیدار شدن است.

مننژیت یک بیماری غیر معمول است که می تواند به سرعت جان بیمار را به خطر بیاندازد. اگر فورا تحت درمان قرار بگیرید، شانس زیادی برای بهبودی کامل دارید. با مشاهده علائم مننژیت، فوراً به کلینیک یادمان طب در تهران مراجعه کنید.

مننژیت آسپتیک

مننژیت آسپتیک هر موردی از مننژیت است که علت آن عفونت باکتریایی مایع اطراف مغز و ستون فقرات (CSF) نباشد. این بدان معنی است که یا رشد باکتری های ایجاد کننده مننژیت زیاد نیست یا مننژیت توسط باکتری ایجاد نشده است. شایع ترین علت مننژیت آسپتیک، عفونت ویروسی است.

انواع مننژیت

انواع مننژیت معمولاً با توجه به علت یا مدت زمان حضور علائم نامگذاری می شوند. انواع مننژیت عبارتند از:

• مننژیت باکتریایی
• مننژیت ویروسی
• مننژیت قارچی
• مننژیت ائوزینوفیلیک (eosinophilic meningitis) / مننگوآنسفالیت ائوزینوفیلیک (EM) : مننژیت ناشی از برخی انگل ها است.
• مننژیت آمیبی اولیه (PAM) : مننژیت می تواند توسط آمیب نِگلیریا فاولِری ایجاد شود.
• مننژیت آسپتیک ناشی از دارو (DIAM) : به ندرت اتفاق می افتد اما برخی داروها باعث مننژیت آسپتیک ناشی از دارو (DIAM) می شوند. داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDS) و آنتی بیوتیک ها شایع ترین علل DIAM هستند.
• مننژیت مزمن : در صورتی که مننژیت یک ماه یا بیشتر طول بکشد، مننژیت مزمن نامیده می شود.
• مننژیت حاد : مننژیت باکتریایی اغلب حاد است، به این معنی که علائم شدید هستند و به طور ناگهانی ظاهر می شوند.

احتمال ابتلا به مننژیت برای چه کسانی بیشتر است؟

سن، محل زندگی یا سفر و برخی بیماری ها خطر ابتلا به مننژیت را افزایش می دهند. در موارد زیر خطر ابتلا به این عارضه بیشتر است:

• حدود 70 درصد از تمام موارد مننژیت باکتریایی برای کودکان زیر 5 سال اتفاق می افتد
• در صورت ابتلا به اچ‌آی‌وی یا سرطان، دریافت عضو پیوندی یا مغز استخوان یا مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، سیستم ایمنی ضعیف می شود
• زندگی در یک محیط اشتراکی مانند خوابگاه دانشگاه
• نشت مایع مغزی نخاعی (CSF)
• نداشتن طحال یا آسیب دیدگی آن
• زندگی در مکان هایی که بیماری های عفونی رایج است
• عفونت مزمن بینی و گوش، ذات الریه پنوموکوکی یا عفونت خونی گسترده
• آسیب به سر، آسیب مغزی یا آسیب نخاعی
• بیماری سلول داسی شکل
• اختلال مصرف الکل

بیشتر بخوانید : آسیب تروماتیک مغزی + علائم و پیشگیری

علائم مننژیت

علائم مننژیت در نوزادان می تواند متفاوت از کودکان و بزرگسالان باشد. در مننژیت باکتریایی احتمال بروز ناگهانی تب، سردرد و سفتی گردن وجود دارد و وضعیت گاهی به سرعت بدتر می شود.

• سفتی گردن
• تهوع یا استفراغ
• درد مفاصل
• تشنج
• حساسیت به نور (فتوفوبیا)
• سردرگمی یا تغییر وضعیت ذهنی
• کمبود انرژی (بی حالی)، خواب آلودگی شدید یا مشکل در بیدار شدن از خواب
• بی اشتهایی
• لکه های گرد کوچک که شبیه بثورات پوستی هستند (پتشی)

سایر علامت های مننژیت آمیب

ممکن است علائم دیگری از مننژیت آمیب را چند روز پس از علائم اولیه تجربه کنید:

• توهمات
• از دست دادن تعادل
• عدم توجه یا تمرکز

علائم و نشانه های مننژیت در نوزادان

گاهی علائم مننژیت در کودکان مشابه بزرگسالان نیست و تشخیص آن ممکن است دشوار باشد. برخی از علائم مننژیت که می توانید در مورد نوزادان بررسی کنید، عبارتند از:

• برآمدگی “ناحیه نرم” (فونتانل یا ملاج) روی سر نوزاد
• بد غذا خوردن
• خواب آلودگی یا مشکل در بیدار شدن از خواب
• پاسخ های کم انرژی یا کند (بی حالی)

بیشتر بخوانید : آناتومی ساقه مغز و هر آنچه باید بدانید

مننژیت چقدر دردناک است؟

مننژیت می تواند باعث سردردهای شدید و بسیار دردناک شود. درد به کمر یا سایر نقاط بدن سرایت می کند. همچنین گاهی حرکت دادن گردن در جهت های خاص تقریباً غیرممکن می شود.

علائم در برخی از افراد قابل توجه نیست، بنابراین اگر علائم مننژیت را دارید برای مراجعه به پزشک منتظر درد شدید نباشید.

علت بیماری مننژیت

بیماری های عفونی (ناشی از یک عامل مضر از خارج از بدن) و غیر عفونی باعث مننژیت می شوند.

عوامل عفونی، باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، انگل ها و آمیب نِگلیریا فاولِری (Naegleria fowleri) هستند. علل غیر عفونی شامل بیماری ها، برخی داروها و شرایط دیگر است.

علت مننژیت باکتریایی

• استرپتوکوک پنومونیه
• استرپتوکوک گروه B
• نایسریا مننژیتیدیس (Neisseria meningitidis) یا مننگوکوک
• هموفیلوس آنفولانزا
• لیستریا مونوسیتوژنز
• اشریشیا کُلی یا به اختصار E. coli
• مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (Mycobacterium tuberculosis)

علت مننژیت ویروسی

• انتروویروس های غیر فلج اطفال
• اوریون
• هرپس ویروس ها (از جمله آنهایی که باعث مونونوکلئوز، آبله مرغان و زونا می شوند)
• سرخک
• آنفولانزا
• آربوویروس ها، مانند ویروس نیل غربی
• ویروس کوریومننژیت لنفوسیتی

علت مننژیت قارچی

• کوکسیدیوئیدها

علل مننژیت انگلی (مننژیت ائوزینوفیلیک)

• آنژیوسترونژیلوس کانتونانسیس (Angiostrongylus cantonensis)
• Baylisascaris procyonis
• Gnathostoma spinigerum

علت مننژیت آمیبی (PAM)

آمیب نِگلیریا فاولِری (Naegleria fowleri) باعث مننژیت آمیبی می شود.

علت مننژیت غیر عفونی

• لوپوس منتشر یا لوپوس اریتماتوس سیستمیک
• برخی داروها، مانند NSAID ها و آنتی بیوتیک ها
• جراحت سر
• جراحی مغز

چگونه به مننژیت مبتلا می شویم؟

بسته به عفونی بودن یا نبودن علت مننژیت، راه های زیادی برای ابتلا به مننژیت وجود دارد:

• از یک بیماری مسری که از فردی به فرد دیگر منتقل می شود، مانند ویروس یا باکتری
• از مواد غذایی آلوده به عوامل عفونی
• شنا کردن در آب آلوده به مواد عفونی یا نوشیدن آن
• از قارچ های موجود در محیطی که در آن تنفس می کنید
• عارضه جانبی بیماری های غیر عفونی مانند سرطان یا لوپوس
• در نتیجه آسیب سر یا جراحی مغز
• عارضه جانبی یک دارو

بیشتر بخوانید : چه مواقعی نوار مغز بگیریم؟

مننژیت چگونه تشخیص داده می شود؟

ارائه‌دهنده خدمات درمانی با انجام یک معاینه فیزیکی، سؤال کردن در مورد علائم و بررسی نتیجه آزمایش مایع مغزی نخاعی (CSF) مننژیت را تشخیص می‌دهد.

آنها ممکن است در مورد تماس با افراد مبتلا به بیماری های خاص یا سفرهای اخیر سوال هایی بپرسند. گرفتن نمونه خون یا مدفوع، نمونه برداری از بینی یا گلو با سواب یا تصویربرداری از مغز نیز تجویز های احتمالی پزشک هستند.

چه آزمایشاتی برای تشخیص مننژیت انجام می شود؟

برخی از آزمایشاتی که ارائه دهنده خدمات درمانی احتمالا برای تشخیص مننژیت استفاده می کند عبارتند از:

• سواب بینی یا گلو : از یک چوب با نوک نرم و پنبه دار (سواب) برای گرفتن نمونه از بینی یا گلوی استفاده می کنند. نمونه در یک آزمایشگاه برای بررسی وجود علائم عفونت آزمایش می شود.
• پونکسیون کمری یا سوراخ کمری (LP) یا ضربه زدن به ستون فقرات: ارائه دهنده خدمات درمانی برای جمع آوری نمونه ای از مایع مغزی نخاعی (CSF) بیمار، یک سوزن را در قسمت پایین کمر وارد می کند. نمونه CSF برای بررسی وجود علائم عفونت در یک آزمایشگاه آزمایش می شود.
• آزمایش خون : با سوزن از بازوی بیمار نمونه خون گرفته می شود. آزمایشگاه خون را برای بررسی وجود علائم عفونت آزمایش می کند.
• اسکن مغز : گاهی از سی تی اسکن یا ام آر آی برای گرفتن عکس از مغز و جستجوی التهاب استفاده می شود.
• نمونه مدفوع : نمونه ای از مدفوع بیمار در یک آزمایشگاه برای بررسی علائم عفونت آزمایش می شود.

درمان مننژیت

درمان مننژیت به علت آن بستگی دارد. آنتی بیوتیک ها برای درمان مننژیت باکتریایی و ضد قارچ ها برای درمان مننژیت قارچی استفاده می شوند.

از داروهای ضد ویروسی می توان برای درمان برخی از موارد مننژیت با علل ویروسی استفاده کرد. علل غیر عفونی مننژیت با درمان بیماری یا آسیب زمینه ای درمان می شوند.

هیچ درمان خاصی برای سایر علل عفونی مننژیت وجود ندارد. ممکن است با داروها التهاب را کاهش یا علائم را تسکین دهند.

چه داروهایی برای درمان مننژیت استفاده می شود؟

داروها و سایر روش های درمانی مورد استفاده برای درمان مننژیت عبارتند از:

• آنتی بیوتیک برای مننژیت باکتریایی
• ضد قارچ برای مننژیت قارچی
• داروهای ضد ویروسی برای موارد خاص مننژیت ویروسی، مانند هرپس ویروس و آنفولانزا
• کورتیکواستروئیدها، مانند دگزامتازون یا پردنیزون، برای کاهش التهاب
• مسکن ها
• مایعات تزریقی برای هیدراته نگه داشتن بدن

بیشتر بخوانید : علائم آنوریسم مغزی و درمان آن

چگونه می توان خطر ابتلا به مننژیت را کاهش داد؟

بهترین راه برای کاهش خطر ابتلا به مننژیت، انجام اقدامات احتیاطی ساده برای محافظت از خود در برابر بیماری های عفونی ایجاد کننده مننژیت است.

واکسن زدن، استفاده از مواد غذایی ایمن و شستن دست ها راه هایی برای کاهش خطر ابتلا به بیماری های عفونی هستند. در برخی شرایط خاص، جهت جلوگیری از عفونت استفاده از آنتی بیوتیک ها توصیه می شود.

واکسن مننژیت

واکسن های زیادی برای جلوگیری از عفونت های باکتریایی و ویروسی منجر به مننژیت وجود دارد. برخی از آنها فقط به گروه های سنی خاص یا سایر گروه های در معرض خطر داده می شود. از ارائه دهنده خدمات درمانی خود بپرسید که کدام واکسن برای شما مناسب است.

واکسن های ضد باکتری

واکسن های بیماری مننگوکوک، بیماری پنوموکوکی، هموفیلوس آنفلوآنزا سروتایپ بی (Hib) و سل همگی به محافظت از بدن در برابر عفونت های باکتریایی عامل ایجاد مننژیت کمک می کنند.

واکسن سل در کشورهایی که سل شیوع دارد استفاده می شود. این واکسن در جاهای دیگر مانند ایالات متحده یا بریتانیا به طور گسترده استفاده نمی شود.

 واکسیناسیون در برابر ویروس ها

واکسن های آبله مرغان، آنفولانزا، سرخک و اوریون به محافظت از بدن در برابر عفونت های ویروسی عامل ایجاد مننژیت کمک می کنند.

آنتی بیوتیک های پیشگیرانه

در صورت خطر بالای ابتلا، آنتی بیوتیک های پیشگیرانه برای کمک به جلوگیری از عفونت باکتریایی تجویز می شود.

اگر یکی از نزدیکان شما (مثل فردی که با او زندگی می کنید یا زیاد در اطرافتان هست) شرایط زیر را دارد در مورد آنتی بیوتیک های پیشگیرانه با ارائه دهنده خدمات درمانی خود صحبت کنید:

• مننژیت ناشی از مننژیتیدیس
• عفونت جدی Hib

 راه های دیگر برای کمک به پیشگیری از مننژیت

شما می توانید با چند عادت ساده برای محافظت از خود و دیگران در برابر بیماری های عفونی، خطر ابتلا به مننژیت را کاهش دهید.

• دست های خود را مرتب با آب و صابون بشویید. شستن کامل دست ها به ویژه پس از رفتن به دستشویی، قبل و بعد از تهیه غذا یا صرف غذا، پس از تماس با مدفوع (حیوان یا انسان) و پس از باغبانی یا کار با ماسه یا خاک بسیار مهم است.
• هنگام سرفه یا عطسه دهان و بینی خود را بپوشانید.
• سطوحی که اغلب لمس می شوند را ضد عفونی کنید.
• در صورت ابتلا به یک بیماری مسری از تماس با دیگران خودداری کنید. اگر نمی توانید از دیگران دوری کنید، پوشیدن ماسک در جلوگیری از گسترش بیماری موثر است. وسایل شخصی (مانند لیوان) را با افراد دیگر به اشتراک نگذارید.
• از نوشیدن آبی که ممکن است آلوده باشد یا شنا کردن در آن خودداری کنید. برای شستشوی بینی از آب مقطر یا آب تصفیه شده استفاده کنید.
• روش های ایمن آماده سازی غذا را تمرین کنید: غذاها را منجمد کرده و در دمای ایمن بپزید. تمام میوه ها و سبزیجات را پوست کنده یا کاملا بشویید. سطوح و ظروف استفاده شده در طبخ و صرف غذا را با آب و صابون بشویید.
• گوشت و غذاهای دریایی را نیم پز یا نپخته نخورید.
• شیر غیر پاستوریزه ننوشید یا غذای تهیه شده از شیر غیر پاستوریزه نخورید.
• در بیرون از منزل، خطر گزش حشرات را با استفاده از دافع حشرات تایید شده برای کنه ها و پشه ها و پوشاندن پوست در معرض هوا تا حد امکان کاهش دهید. پس از رفتن به مناطق جنگلی یا مناطق دارای چمن بلند، بدن و وسایل تان را برای وجود کنه ها بررسی کنید.
• با پوشیدن ماسک در مناطق پر گرد و غبار مانند مناطق در حال ساخت و ساز و ماندن در داخل ساختمان در هنگام طوفان گرد و غبار، خطر ابتلا به عفونت های قارچی را کاهش دهید. اگر در مناطقی زندگی می کنید که عفونت های قارچی شایع است، اقدامات احتیاطی بیشتری انجام دهید.
• اگر باردار هستید، توصیه‌های ارائه‌دهنده خدمات درمانی خود را در مورد غذاهایی که نباید بخورید، در نظر داشته باشید. در مورد تست تشخیصی استرپتوکوک گروه B و نحوه جلوگیری از انتقال عفونت به نوزاد در هنگام تولد سؤال کنید.
• هنگام سفر، در مورد کاهش خطر ابتلا به بیماری های عفونی شایع در مقصدتان اطلاعات کسب کنید.

در صورت ابتلا به مننژیت چه انتظاری می توان داشت؟

آینده بیمار مبتلا به مننژیت بستگی به عامل ایجاد بیماری، شدت بیماری و زمان شروع درمان دارد. اگر به سرعت تحت درمان قرار گیرید، معمولاً می‌توانید کاملا بهبود پیدا کنید، هرچند ممکن است زمان زیادی طول بکشد تا دوباره حالتان بهتر شود.

ممکن است مجبور شوید چند روز در بیمارستان بمانید و درمان احتمالا حتی پس از رفتن به خانه ادامه می یابد. ارائه‌دهنده خدمات درمانی وضعیت شما را برای بررسی پایداری سلامت پیگیری می‌کند.

مننژیت چقدر طول می کشد؟

مننژیت ویروسی ممکن است در عرض یک هفته خود به خود از بین برود. علائم مننژیت باکتریایی یا قارچی ممکن است چند روز تا یک هفته یا بیشتر پس از درمان ادامه داشته باشد. بهبودی کامل ممکن است هفته‌ها تا ماه‌ها طول بکشد. برخی افراد دچار مشکلات سلامتی طولانی‌مدت یا دائمی می شوند.

بیشتر بخوانید : ناهنجاری کاورنومای مغزی چیست؟

اثرات دراز مدت مننژیت

تحقیقات نشان می‌دهد که 10 تا 20 درصد از افراد مبتلا به مننژیت، دچار مشکلات سلامتی طولانی‌مدت می شوند. مننژیت باکتریایی بیشتر از سایر انواع مننژیت اثرات سلامتی طولانی مدت و دائمی دارد.

اثرات بلند مدت عبارتند از:

• کاهش بینایی یا شنوایی
• مشکلات حافظه و تمرکز
• صرع
• مشکلات حرکتی و تعادلی
• مشکلات رفتاری یا مشکلات یادگیری در کودکان
• آرتروز
• آسیب اندام
• از دست دادن دست و پا یا انگشتان دست و پا به دلیل سپسیس

عوارض مننژیت

مننژیت باکتریایی گاهی منجر به سپسیس می شود، عارضه ای که در آن بدن واکنش خطرناکی به عفونت می دهد. سپسیس می تواند باعث آسیب به بافت، عروق خونی و اندام شود. در موارد شدید سپسیس، ممکن است اندام ها از کار بیفتند یا مجبور شوید انگشتان دست، پاها یا اندام ها را قطع کنید.

لکه های قرمز صاف روی پوست که شبیه بثورات پوستی هستند (پتشی) می توانند نشانه سپسیس ناشی از مننژیت باکتریایی باشند.

چه زمانی باید به ارائه دهنده خدمات درمانی مراجعه کرد؟

شما باید فوراً به پزشک خود مراجعه کنید اگر:

• فکر کنید مننژیت دارید.
• تماس نزدیک با فرد مبتلا به مننژیت یا عفونت Hib داشته اید.

مننژیت باکتریایی یک وضعیت اورژانسی در پزشکی است که می تواند به سرعت بدتر شود. اگر علائم مننژیت را دارید به نزدیکترین اورژانس مراجعه کنید.

چه سوالاتی باید از پزشکم بپرسم؟

• چه نوع مننژیتی دارم؟
• به چه درمانی نیاز خواهم داشت؟
• چگونه می توانم علائم را مدیریت کنم؟
• چه زمانی باید برای پیگیری مراجعه کنم؟
• پس از مشاهده چه علائم و نشانه هایی باید به اورژانس مراجعه کنم؟
• چگونه می توانم از ابتلای مجدد به مننژیت جلوگیری کنم؟
• آیا در درازمدت با مننژیت دچار مشکل خواهم شد؟
• آیا بیماری من مسری است؟

بیشتر بخوانید : آشنایی با نیمکره های مغز

سوالات متداول

برای دریافت مشاوره و یا نوبت حضوری با شماره تلفن های : ۰۲۱۸۸۰۷۳۱۳۶ و یا از طریق تماس تلفنی و یا واتساپ با شماره ۰۹۳۳۷۸۳۶۸۲۰ در تماس باشید.
سایر شماره تماس های کلینیک ۰۲۱۸۸۵۷۱۵۲۳ و ۰۲۱۸۸۵۹۱۳۵۸
آدرس ما را در صفحه تماس با ما مشاهده کنید.